İş Hukukunun temel ilkelerinden biri olan ‘‘İşçinin Korunması’’ iş hukukunun doğmasına sebep olan temel düşüncedir. İşçinin başkasına bağlı ve onun talimatlarına uygun olarak çalışması durumu değiştirmemektedir. İşçinin bağımlılığı öncelikle ‘’iktisadi bağımlılık’’ niteliğindedir.

Üretim, araç ve olanaklarını elinde bulunduran işveren, iş arayan kişiyi kendisi için daha elverişli koşullarla işe almak isteyecektir.

İktisadi yönden kendisinden iş isteyen kişiden daha güçlü durumda olan işverenin, yanında çalıştırdığı işçisine karşı ödev ve sorumlulukları da vardır.  

1- Ücret Ödeme Borcu

İş Kanununda genel anlamda ücret; ‘‘bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutar’’ şeklinde tanımlanmaktadır. (4857/32)

Ücret ödeme borcu, işçinin iş görme borcu karşısında yer alan ve işverenin iş sözleşmesinden doğan başlıca borcudur. Ücretin korunması, sadece iş sözleşmesinde değil, işçinin üçüncü kişilerle olan ilişkilerinden de söz konusu olmaktadır.

Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle farklı ücret ödemesi yapılamaz. İşçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması, daha düşük bir ücretin uygulanmasını haklı kılamaz. (4857/5)

Hukuki Bakımdan Ücret Şekilleri;

a)      Zamana Göre Ücret: Ücretin çalışma süresinin uzunluğuna göre hesaplanması halinde zamana göre ücret ortaya çıkar. Bu ücret şeklinde önemli olan, zaman ölçüsü karşılığında belirli bir paranın ödenmesidir.

b)     Akort Ücret: Yapılan işin sonucuna göre hesaplanan ücrete ‘‘akort ücret denir’’ Akort ücret, büyüklük, parça sayısı, ağırlık ve uzunluk gibi birimlere göre saptanır ve belirli bir çalışma dönemine düşen ücret, her birim için saptanan ücretin birim sayısı toplamı ile çarpılması sonucu bulunur.

c)      Götürü Ücret: Birim saptamanın veya seri üretimin mümkün olmadığı, devamlılık göstermeyen, bir süre sonra biten işlerin sonucuna göre ücretin kararlaştırılmasıdır.

d)     Yüzdeye Göre Ücret: İş Kanununa göre Otel, lokanta, eğlence yerleri ve benzeri yerler ile içki verilen ve hemen orada yenilip içilmesi için çeşitli yiyecek satan yerlerden "yüzde" usulünün uygulandığı müesseselerde işveren tarafından servis karşılığı veya başka isimlerle müşterilerin hesap pusulalarına "yüzde" eklenerek veya ayrı şekillerde alınan paralarla kendi isteği ile müşteri tarafından işverene bırakılan yahut da onun kontrolü altında bir araya toplanan paraları işveren işyerinde çalışan tüm işçilere eksiksiz olarak ödemek zorundadır.

İşveren veya işveren vekili yukarıdaki fıkrada sözü edilen paraların kendisi tarafından alındığında eksiksiz olarak işçilere dağıtıldığını belgelemekle yükümlüdür.  (4857/51)

Diğer Ücret Şekilleri:

-          Prim

-          İkramiye

-          Komisyon Ücreti (provizyon)

-          Kardan Pay Alma

Ücretin Ödenmesi: Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her türlü istihkak İş Kanununa göre kural olarak Türk Lirası ile ve özel olarak açılan bir banka hesabından ödenir. (4857/32)

Ödeme Zamanı: İş Kanununa göre Ücret en geç ayda bir ödenir. İş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleri ile ödeme süresi bir haftaya kadar indirilebilir.

Ücret Hesap Pusulası: İş Kanunu, işyerinde veya işçinin banka hesabına yapılan her ödemede işverene, işçiye ücret hesap pusulası vermek zorundadır. Bu pusulada ödemenin günü ve ilişkin olduğu dönem ile fazla çalışma, hafta tatili, bayram ve genel tatil ücretleri gibi asıl ücrete yapılan her çeşit eklemeler tutarının ve vergi, sigorta primi, avans mahsubu, nafaka ve icra gibi her çeşit kesintilerin ayrı ayrı gösterilmesi gerekir. (4857/37)

2- İşçiyi Koruma Borcu 

İşverenin, işçiyi koruması, özellikle iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önlemleri alma borcunu düzenleyen kanun ve tüzük hükümleri emredici hukuk kuralları niteliğindedir.

İşyerinin niteliği ve işin tehlike sınıf ve derecesine göre;                                                           a) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi oluşturmakla,                                                                       b) Bir veya birden fazla işyeri hekimi ile gereğinde diğer sağlık personelini görevlendirmekle,       c) Sanayiden sayılan işlerde iş güvenliği uzmanı olan bir veya birden fazla mühendis veya teknik elemanı görevlendirmekle, yükümlüdürler.                                                                

Buna göre her işveren iş yerinde iş sağlığı ve güvenliğini sağlamak için gerekli her türlü önlemi almak ve her türlü araç, gereçleri noksansız bulundurmak zorunda olup, ayrıca işçilerin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyup uymadığını denetlemek, işçilerin karşılaşabilecekleri mesleki risklerin önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınması ve her türlü mesleki eğitimleri vermek zorundadır.

İş Sağlığı ve Güvenliği Konusunda İşverenin Hukuki Sorumluluğu;

a)      Maddi Tazminat

b)      Manevi Tazminat

c)      Destekten Yoksun Kalma tazminatı

3- Eşit Davranma Borcu

İş ilişkisinde dil, ırk, cinsiyet, siyasal düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamaz.

İşveren, esaslı sebepler olmadıkça tam süreli çalışan işçi karşısında kısmi süreli çalışan işçiye, belirsiz süreli çalışan işçi karşısında belirli süreli çalışan işçiye farklı işlem yapamaz.

İşveren, biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkça, bir işçiye, iş sözleşmesinin yapılmasında, şartlarının oluşturulmasında, uygulanmasında ve sona ermesinde, cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz.

Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılamaz.

İşçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması, daha düşük bir ücretin uygulanmasını haklı kılmaz.

İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra hükümlerine aykırı davranıldığında işçi, dört aya kadar ücreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığı haklarını da talep edebilir. 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 31 inci maddesi hükümleri saklıdır.

20 nci madde hükümleri saklı kalmak üzere işverenin yukarıdaki fıkra hükümlerine aykırı davrandığını işçi ispat etmekle yükümlüdür. Ancak, işçi bir ihlalin varlığı ihtimalini güçlü bir biçimde gösteren bir durumu ortaya koyduğunda, işveren böyle bir ihlalin mevcut olmadığını ispat etmekle yükümlü olur. (4857/5)

4- İşverenin Diğer Borçları 

a) Çalışma Belgesi verme

b) Hafta tatili kullandırma

c) Yıllık Ücretli İzin kullandırma

d) Ara Dinlendirmesi

e) İşçi Özlük Dosyası Düzenleme

Mehmet Fatih Geleri

İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı

İş ve Sosyal Güvenlik&Tazminat Hesaplama/Bilirkişi

fatihgeleri@gmail.com

Diğer makaleleri

-Emzirme ödeneği ve cenaze yardımı alabilme şartları ve tutarları

-Kadın işçinin gece postasında çalıştırılma koşulları

-Çalışanların Yıllık İzin Süreleri

-Yeni Borçlar kanunu işçi işveren yükümlülükleri

-2011 Yılında sigorta primine tabi tutulmayacak ödemeler

-Özürlü çalışanlarla ilgili olarak İşkur'a onaylatılacak belge ve fazla çalışma onayı

-Özel Eğitim Kurumlarında İhbar ve Kıdem Tazminatı

-İkale Sözleşmesi İle Fesih Ve Sonuçları

Sigorta primine esas olan ve olmayan kazançlar

15 Yıl 3600 günle kıdem tazminatı alabilme şartları

Özel Eğitim Kurumlarında görev yapan öğretim elemanlarının SGK uygulamaları