Çalışan, Sosyal Sigorta Kanununa göre emekli olmak
için sadece yaşını bekliyorsa, yani 15 yıllık
sigortalılık süresi ve 3600 prim ödeme gün sayısı
koşuluna uyuyorsa kendi isteği ile işten ayrılıp
kıdem tazminatını isteyebiliyor. Buradaki 15 yıl
aynı şirkette 15 yıl çalışmak değil, sigorta süresi
yani ilk defa sigortalı olunan tarihin üstünden 15
tam yıl geçmiş olmasıdır. Bu uygulamadan basın iş ve
deniz iş kanununa tabi çalışanlar
faydalanamamaktadır.
Kıdem Tazminatı İşçi ve işveren arasında en fazla
sorun yaşanan konuların başında gelmektedir. Kıdem
tazminatı konusu, Mülga 1475 sayılı İş Kanunu’nun
14. maddesinde düzenlenmiştir.
08.09.1999 tarihinden önce çalışmaya başlayanlar
için aylığa hak kazanma koşullarından yaş dışında en
az 15 yıllık sigortalılık süresi ve 3600 prim ödeme
gün sayısı koşullarını, 08.09.1999 tarihinden sonra
çalışmaya başlayanlar için ise 60 ıncı maddesinin
birinci fıkrasının (A) bendinin
[(a) (Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş
olması ve en az 7000 gün)] ve [(b) (Kadın ise 58,
erkek ise 60 yaşını doldurmuş olması, 25 yıldan beri
sigortalı bulunması ve en az 4.500 gün,)]
alt bentlerinde öngörülen yaş koşulu
dışında kalan sigortalılık süresi ile prim ödeme gün
sayısı koşullarını en erken yerine getirdikleri
tarihte, kıdem tazminatına ilişkin yazının verilmesi
uygun görülmüştür.
Kıdem
tazminatını düzenleyen ilgili kanun maddesi:
(1475/14)
Madde 14 –Bu Kanuna tabi
işçilerin hizmet akitlerinin:
1. İşveren tarafından bu Kanunun 17 nci
maddesinin II numaralı bendinde gösterilen sebepler
dışında,
2. İşçi tarafından bu Kanunun 16 ncı
maddesi uyarınca,
3. Muvazzaf askerlik hizmeti
dolayısıyla,
4. Bağlı bulundukları kanunla kurulu
kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya
malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla;
5. 506 Sayılı Kanunun 60
ıncı maddesinin: birinci fıkrasının (A) bendinin
(Değişik: 4447 – 25.8.1999) Bu
Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa
sigortalı olarak çalışmaya başlayanların yaşlılık
aylığından yararlanabilmesi için; A) (Değişik ibare:
4759 – 23.5.2002 / m.1) Yaşlılık aylığından
yararlanabilmek için sigortalıların; (a)
a)
Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olması
ve en az 7000 gün veya
ve
(b)
b) Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını
doldurmuş olması, 25 yıldan beri sigortalı bulunması
ve en az 4.500 gün,
alt bentlerinde; öngörülen yaşlar dışında kalan
diğer şartları veya aynı Kanunun Geçici 81 inci
maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için
öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün
sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten
ayrılmaları nedeniyle,
Feshedilmesi veya kadının evlendiği tarihten
itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile sona
erdirmesi veya işçinin ölümü sebebiyle son bulması
hallerinde işçinin işe başladığı tarihten itibaren
hizmet aktinin devamı süresince her geçen tam yıl
için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında
kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler
için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.
İşçilerin kıdemleri, aynı işverenin bir
veya değişik işyerlerinde çalıştıkları süreler göz
önüne alınarak hesaplanır. İşyerlerinin devir veya
intikali yahut herhangi bir suretle bir işverenden
başka bir işverene geçmesi veya başka bir yere nakli
halinde işçinin kıdemi, işyeri veya işyerlerindeki
hizmet akitleri sürelerinin toplamı üzerinden
hesaplanır. İşyerinin devri veya herhangi bir
suretle el değiştirmesi halinde kıdem tazminatından
her iki işveren sorumludur. Ancak, işyerini devreden
işverenlerin bu sorumlulukları işçiyi
çalıştırdıkları sürelerle ve devir esnasındaki
işçinin aldığı ücret seviyesiyle sınırlıdır.
Aynı kıdem süresi için bir defadan
fazla kıdem tazminatı veya ikramiye ödenmez.
Kıdem tazminatının hesaplanması, son
ücret üzerinden yapılır. Parça başı, akort, götürü
veya yüzde usulü gibi ücretin sabit olmadığı
hallerde son bir yıllık süre içinde ödenen ücretin o
süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle
bulunacak ortalama ücret bu tazminatın hesabına esas
tutulur.
Ancak, son bir yıl içinde işçi ücretine
zam yapıldığı takdirde, tazminata esas ücret,
işçinin işten ayrılma tarihi ile zammın yapıldığı
tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde
çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır.
Kıdem tazminatına esas
olacak ücretin hesabında asıl ücret ve ücrete
ilaveten işçiye sağlanmış olan para ve para ile
ölçülmesi mümkün akdi ve kanundan doğan menfaatler
de göz önünde tutulur. İşveren herhangi bir yasal
veya sözleşmeden doğan yükümlülük olmadığı halde
çalışanlarını ödüllendirmek, motivasyonlarını
artırmak ve çalışmalarını teşvik etmek için bazı
ikramiyeler ödemiş ise, bu ödemelerin süreklilik
kazanıp kazanmadığı dikkate alınır. Eğer sürekli
ödeme niteliği taşıyan bir ikramiye ise kıdem
tazminatı hesabına dahil edilecektir. Kıdem
Tazminatının Hesabında Dikkate Alınacak Ödemeler;
Çıplak ücret, Yemek yardımı, Kasa tazminatı, Gıda
yardımı, Yakacak yardımı, Eğitim yardımı, Konut
yardımı, Giyecek yardımı, Erzak yardımı, Sosyal
yardım niteliğindeki ayakkabı ya da bedeli, Aile
yardımı, Çocuk zammı, Temettü, Taşıt yardımı,
Yıpranma tazminatı, Kalifiye-Nitelik zammı, Sağlık
yardımı, Mali sorumluluk tazminatı, Devamlı ödenen
primler.
Kıdem tazminatının zamanında
ödenmemesi sebebiyle açılacak davanın sonunda
hâkim gecikme süresi için, ödenmeyen süreye göre
mevduata uygulanan en yüksek faizin ödenmesine
hükmeder. İşçinin mevzuattan doğan diğer hakları
saklıdır.
Bu maddede belirtilen kıdem tazminatı
ile ilgili 30 günlük süre hizmet akidleri veya toplu
iş sözleşmeleri ile işçi lehine değiştirilebilir.
Ancak, toplu sözleşmelerle ve hizmet
akitleriyle belirlenen kıdem tazminatlarının yıllık
miktarı, Devlet Memurları Kanununa tabi en yüksek
Devlet memuruna 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı
Kanunu hükümlerine göre bir hizmet yılı için
ödenecek azami emeklilik ikramiyesini geçemez.
İşçinin ölümü halinde yukarıdaki
hükümlere göre doğan tazminat tutarı, kanuni
mirasçılarına ödenir.
SGK, 15 yıl ve 3600 gün sayısını doldurup yaşını
bekleyen sigortalılara 1475 sayılı iş kanununun 14.
maddesine göre Sosyal Güvenlik Kurumu’nun ilgili
müdürlüğüne başvurarak ‘‘Kıdem Tazminatı Alabilir’’
yazısı alınarak bu belgeyle birlikte işverene
başvurup kıdem tazminatı talep edilebilir.
İşveren; Kıdem tazminatını ödememesi halinde,
işçinin iş mahkemesinde dava açması gerekmektedir.
İş mahkemesinde, açılacak dava kısa sürede karara
bağlanarak, fesih tarihinden itibaren kıdem
tazminatının gecikme süresi için mevduata uygulanan
en yüksek faizle birlikte ödenmesine karar
verebilir.
Mehmet Fatih GELERİ
İş
ve Sosyal Güvenlik
fatihgeleri@gmail.com
Diğer
makaleleri
Özel Eğitim Kurumlarında
görev yapan öğretim elemanlarının SGK uygulamaları
