İşletmeler için önümüzdeki dönemlerin ne getireceğinden emin olamadığımız piyasa belirsizliği süreçlerinde yada sektörel dalgalanma zamanlarında, yapılacak en doğru hareket, işletme sahibi ya da yöneticisinin normal faaliyet zamanlardan daha fazla bir önlem alması, şirket yönetiminde daha tedbirli olması beklenirken aynı önlemi yönettiği şirketin suistimal riskine karşıda alması gerekir. Çünkü çok eski zamanlardan beri, hemen her alanda var olan suistimal ve yolsuzluk,  bu dalgalanma ve belirsizliklerin oluşturduğu ortamlarda baskı unsurlarının artmış ve rasyonalizasyon kolaylaşmış olacağından, suistimal riskinin de aynı yönde arttığı önemli bir gerçektir. Bu işletme içi yolsuzlukların oluşması şirketlerin hem finansal ve ahlaki yapısını, hem de piyasa değerini tehdit eder duruma getirebilir. 

Şirketlerin suistimalden kaynaklanan doğrudan mali kayıplar ve dolaylı zararlar ile ilgili riskler göz önüne alındığında suistimal vakalarının gerçekleşmeden engellenmesinin önemi ortaya çıkmaktadır. İyi tasarlanmış suistimal önleme sistemleri şirketlere önemli maliyet kazanımları sağlamakta ve marka imajı ve şirkete olan güvenin koruyucusu olabilmektedir. Aynı zamanda şirket yöneticilerinin kurumlarının karşı karşıya olduğu riskleri anlamalarına yardımcı olur. Öte yandan yakın geçmişte özellikle uluslararası otoritelerle, yolsuzluk ve rüşvet başta olmak üzere, mevzuata uyum konusunda sorun yaşayan kurumlardan etkin bir suistimal önleme programını hayata geçirmeleri talep edilmiş olup bu konuda önceden faaliyet içerisine girmiş olan şirketler bu süreci çok daha hızlı ve başarılı biçimde tamamlamıştır¹ 

 PricewaterhouseCoopers 2009 Ekonomik Suçlar Araştırması şirketlerin üçte birinden fazlasının en az bir defa ekonomik suça maruz kaldığını ve bu vakaların dörtte birinden fazlasının 500,000 Amerikan Doları ve üzerinde mali zarara sebep olduğunu ortaya koymuştur. ²  www.muhasebenet.net

Merkezi Berlin'deki Uluslararası Saydamlık Örgütü (Transparency International) ’ın dünya yüzündeki veri alınabilen ülkelerde, iş dünyası, ülke analistleri ve  benzeri kurum ve kişilerin gözlemleri doğrultusunda hazırladığı yolsuzluk endeks raporu geçen aylarda açıklandı. Bu rapora göre, Bu endekste 10 puan  en temiz, 0 puan ise yolsuzluğun en çok görüldüğü ülke anlamına gelmektedir. Türkiye 2010 da 4,4 puanla 56’ıncı sıraya yükseldi. Türkiye 2009 yılında gene 4,4 puan ile 61’inci sırada yer almıştı.
Yolsuzluktan tamamen arınmış ülkeler listesine  Danimarka 9,3.puanla birinci, listede Almanya 15'inci, ABD ise 22'nci sırada yer alıyor. ³ 

Dolayısıyla tüm ülkelerde ve tüm işletmelerde var olan Suistimal riski, insan faktörünü içerdiği için, yok edilmesi imkânsız olsa da, Danimarka örneğinde olduğu gibi şirketlerinde kendine özgü ve doğru yaklaşımlarla, zararı en aza indirilebilmektedirler. 

KPMG Türkiye’nin dünya çapında isim yapmış bağımsız bir araştırma şirketi olan GfK ile birlikte gerçekleştirdiği, Türkiye’nin önde gelen şirketlerinden 146 üst düzey yönetici ile gerçekleştirilen Suistimal araştırması dünya çapında yapılmış benzeri pek çok araştırmaya kıyasla yalnızca Türk şirketlerinin verileriyle oluşturulmuş ilk çalışma olmasının öneminin yanında Türk şirketlerinin suistimal riskleriyle ilgili farkındalıklarını, suistimal riskini önlemek, ortaya çıkarmak ve gerekli aksiyonları almak konusunda nerede olduklarını ortaya koyması açısından da büyük önemi vardır.  

Bu araştırmaya katılan katılımcıların;

• Yüzde 93’ü, suistimalin Türkiye için önemli bir sorun olduğunu,

• Yüzde 57’si önümüzdeki iki yıl içinde suistimal riskinin artacağını,

• Yüzde 92’si, suistimalin kendi şirketleri için büyük bir problem olmadığını,

• Yüzde 81’i  çalışma yaşamlarında en az bir suistimal vakası ile karşılaştıklarını,

• Yüzde 23’ü ondan fazla suistimal vakası yaşadıklarını,

• Yüzde 96’sı, suistimal vakalarının, çalışanların moralini olumsuz olarak etkilediğini belirtmişlerdir.

• İş yaşamlarında suistimalle karşılaştıklarını belirtenlerin yüzde 30’u, belirlenmiş kaybın 500,000.TL’den yüksek olduğunu söylemişlerdir.

• Suistimal riski, değişik oranlarda olsa da, tüm sektörleri ve şirketleri tehdit etmektedir. www.muhasebenet.net

Katılımcılara bu riskin en yoğun olarak varolduğu sektörler sorulduğunda, ilk üç sırayı inşaat, finans ve sağlık sektörü almıştır. ⁴ 

Bu noktada ilginç olan, suistimalin ülkemiz için büyük bir sorun olduğunu düşünen şirket yöneticilerinin, suistimalin kendi şirketleri için büyük bir problem olduğunu düşünmüyor olmalarıdır. Aynı yöneticilerin yüzde 81’i, çalışma yaşamları boyunca en az bir suistimal vakasıyla karşılaşmışlardır^.5 

Türkiye’de şirketlerin karşı karşıya kaldığı suistimal vakalarının özelliklerini, yöneticilerin konu ile ilgili tecrübelerini, şirket içi suistimale yönelik düşüncelerini, suistimalin nedenleri ve şirkete vereceği  zararların boyutlarını sorguladığı gibi, aynı zamanda son iki yıl içerisinde yaşanan suistimallerin değerlendirilmesi ve suistimalleri önlemek üzere alınan tedbirlerin (erken uyarı  sistemleri) etkinliği gibi önemli detayları da göz önüne  sermektedir. 

Sonucun bu araştırmadan da anlaşılacağı gibi ya görmediğimiz yada görmemezlikten geldiğimiz görmenin işimize gelmediği bu büyük ahlaki ve maddi sorunun herkes farkında. Ama ne acıdırki işletmelerde yapılan hileli ey­lemlerin önlenmesi veya ortaya çıkartılmasına gereken önem maalesef verilmemektedir 

   Kaynakça:

¹  PricewaterhouseCoopers Suistimalin Önlenmesi

²  PricewaterhouseCoopers Suistimal incelemeri

³  2010 yılı Türkiye Uluslararası Saydamlık Enstitüsü'nün Raporunda

⁴ KPMG Türkiye Suistimal araştırması

⁵ KPMG Türkiye Suistimal araştırması www.muhasebenet.net

Not: 07.01.2011 tarihinde Antalya S. M. Mali Müşavirler Odası Konferans Salonunda “İşletmelerde, Yapılan Hilelerin Ortaya Çıkarılması ve Önlenmesi” Konulu seminerde verdiği çok değerli bilgilerden dolayı Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Öğretim Üyesi Sn. Prof.Dr. Nejat BOZKURT Hocama şahsım ve meslektaşlarım adına teşekkür ederim.

Murat DEMİRKOL / ANTALYA
TİDE-Türkiye İç Denetim Enstitüsü Üyesi
Sj.Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
demirkolmurat@yahoo.com

Yasal Uyarı

Diğer makaleleri

-Yeni TTK'ya geçiş sürecinde Mali Müşavirler ile Kobiler açısından bağımsız denetim

-Envanter işlemleri

-Denetimin önemi ve denetim türleri