|
Sosyal güvenlikte yeni dönem (1-5)
Son 5 - 6 yıldır, Türkiye
gündeminin üst sıralarını sosyal güvenlik reformu işgal
ediyor
Son yıllarda yapılan yasalar,
bugüne kadar emeklilik yaşından maaş düzeyine, tek
çatıdan yeni tanımlara kadar bir dizi tartışmaya neden
oldu. Anayasa Mahkemesi’nde davalar açıldı, davalar
sonrası yaşanan iptaller yasaları yeniden yazdırdı. Bir
kısmı geçtiğimiz aylarda yürürlüğe giren ve geneli 1
Ekim’de tümüyle işlemeye başlayacak olan yeni sistemin
iki ayağı var. Birinci ayak kurumsal tek çatının
oluşturulması, ikinci ayak ise uygulamada birliğin
sağlanması.
ESKi MEMUR AVANTAJLI
30 Nisan 2008 öncesi memur olanlar, yeni sistemin
olumsuz olarak nitelenen yönlerinden etkilenmeyecek.
Ayrıca bu memurlar, yeni yasal sistemin;
kolaylaştırılmış eş ve çocuklara aylık bağlama gibi
şartlarından da yararlanacak.Reform yasasının yürürlüğe
girmesiyle birlikte artık kamuda, sosyal güvenlik
açısından eski memur - yeni memur ayrımı doğacak. En geç
30 Eylül’de göreve başlamış olanlar eski memur, bu
tarihten sonra göreve başlayacak olanlar ise yeni memur
sayılacaklar. Eski memurlar genel olarak 5434 sayılı
Emekli sandığı Kanununa tabi olurken, yeni memurlar
tamamen yeni mevzuata tabi olacak. Eski memurlar sosyal
güvenlik açısından en avantajlı kesimi oluşturuyor.
HAKLAR GENİŞLEDİ
Diğer taraftan, eski memurlar için ölümleri halinde eş
ve çocuklarına aylık bağlama şartları da
kolaylaştırıldı. 10 yıl olan çalışma süresi 5 yıla
çekildi. Sadece bu düzenleme ile yaklaşık 17 bin memur
dul ve yetiminin 1 Ekim’den sonra aylık almaya hak
kazanması bekleniyor. Yine, bu memurlar için görev
malullüğü şartları lehlerine olarak genişletildi.
Devlet memurlarından 30 Nisan ila 30 Eylül arasında
göreve başlayanlar için de yine genel olarak 5434 sayılı
Kanun ve ilgili mevzuat uygulanacak. Ancak bu memurlar
emeklilik yaş şartı açısından yeni yasanın hükmüne tabi
olacaklar. Emeklilikte yeni yaş düzenlemesi ise 2036
yılından başlamak üzere kademeli olarak, kadınlarda 58
ve erkeklerde 60’tan 2048’de her ikisi için 65’e
çıkarılıyor. Kademelendirme uygulanırken kişinin 9000
gün (25 tam yıl) olan prim şartını hangi yıllarda
tamamladığına bakılacak.
30 NİSAN 2008 ÖNEMLİ
30 Nisan’dan sonra göreve başlamış olan eski memurlar
emeklilik yaşı açısından yeni kademeli sisteme tabi
olacak. Ancak pratikte 30 Nisan ve 30 Eylül arasında
göreve başlayan memurların hemen hepsi kademeli yaş
artışına takılmadan emekli olabilecek. Örneğin 15 Mayıs
2008’de ilk defa memuriyete başlayan, 29 yaşındaki Ahmet
Bey, 25 yıllık hizmet süresini 15 Mayıs 2033’te
tamamlayacağından, yeni yasanın yaş şartından
etkilenmeyecek ve 60 yaşını doldurduğu 2039 yılında
emekli olacak.
MALUL AYLIĞI KOLAYLAŞTI
1 Ekim’den sonra, harp ve vazife malulleri memur (4/c’li)
olurlarsa, aylıkları kesilmeksizin çalışabilecek. 4/a
veya 4/b’ye tabi çalışırlarsa öncelikle iş kazaları ve
meslek hastalığı primi ödeyecek. Dilerlerse emeklilik
primi de ödeyecekler. Ancak GSS primi ödemeyecekler.
1 Ekim’den sonra başka birinin bakımına muhtaç bir
şekilde malul kalanlara aylık bağlamak için 1800 gün (5
yıl) yeterli olacak.
Yine 1 Ekim’den sonra bakıma muhtaçlık ya da eğitim
görme şartı aranmaksızın 1800 gün (5 yıl), dul ve yetim
aylığı için yeterli olacak.
Eski memurlar vefat ettiğinde, aylık almayan dul eşe
yüzde 75 maaş bağlanıyordu ve dul eşin çalışıp
çalışmadığına bakılmıyordu. 1 Ekim’den sonra yeni
memurların vefatı sonucu dul eşine bağlanacak maaş, dul
eş çalışıyorsa yüzde 50 olacak.
MAAŞ TERCİHİ YAPILACAK
Eski memurlarda, hem yetim aylığı alan kız çocuğuna hem
dul eşe verilen 12 aylık tutarındaki çeyiz yardımı, yeni
memurlar için sadece yetim kızlarına 24 aylık tutarında
verilecek. n Eski memurların dullarına hem eşlerinden
dul aylığı hem anababasından yetim aylığı
bağlanabiliyor. Yeni memurlarda ise bunlardan biri
tercih edilecek. n Anlaşmalı boşanma ile baba veya
annesinden yetim aylığı alan kızların aylıkları
kesilecek. n Yeni memurlara verilecek cenaze yardımını
SGK belirleyecek.
YARDIM SANDIKLARINA
GEÇiŞ ZAMANI VERiLDi
Yeni sistem sonrası 20’ye yakın banka ve borsanın emekli
sandıklarının SGK’ya devri için üç yıllık bir geçiş
dönemi öngörüldü. Bu süre Mayıs 2008’de başladı ve Mayıs
2011’de sona erecek. Bakanlar Kurulu isterse bu süreyi
iki yıl daha uzatabilecek. Bu sandıkların da SGK’ya
devriyle birlikte sosyal güvenlik anlamında tek çatının
dışında herhangi bir kurum veya kuruluş kalmamış olacak.
ASKERLiK BORÇLANMASINDA
ORAN ARTTI
Reform öncesinde SSK’lılar ve Bağ-Kur’lular yüzde 20
emeklilik primi kadar askerlik borçlanması ödüyorlardı.
Memurlar ise göreve başladıkları derece, kademe ve
eğitim durumlarına göre değişen tutarlarda askerlik
borçlanması ödüyorlardı. 1 Ekim’den sonra borçlanma
oranı ve tutarı herkes için artıyor ve en az asgari
ücretin yüzde 32’si oluyor. Örneğin 1 Ekim’den sonra ilk
defa memur olan Muhsin Bey, 18 ay olarak yapmış olduğu
askerliğini 31 Aralık 2008 tarihine kadar borçlanırsa
toplamda 3.675 YTL ödeyecek.
YENİ DÖNEMDE TEK MUHATAP
TEK ÇATI
Yeni sosyal güvenlik sisteminin ilk ve önemli
adımlarından biri bütün kurumları tek çatı altında
toplamaktı. Sosyal güvenlikte tek çatı, SSK, Bağ-Kur,
Emekli Sandığı ve kimi banka ve borsaların emekli
sandıklarının Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) çatısı
altında birleşmesi ile oldu. 2006 yılı Kasım ayında bu
birleşme resmen ve fiilen gerçekleşti. Bundan sonra
işçinin, işverenin, esnafın, memurun, kısacası tüm
nüfusun sosyal güvenlik anlamında tek bir muhatabı
vardır o da SGK’dır. Artık SSK’lılar 4/a’lı,
Bağ-Kur’lular 4/b’li, memurlar ise 4/c’li olarak
isimlendirilecek. Tek çatının faydalarını şöyle
özetlemek mümkün:
SUİİSTİMALE ENGEL
Üç ayrı kurum tek bir kurum haline getirildiği için
örgütlenmede tasarruf sağlandı.
Her üç kurumun bilgisayar altyapıları tek bir veri
tabanında birleştirildiğinden daha önce karşılaşılan pek
çok suiistimalin önüne geçildi.
Yeni kurum kanununda 1700 civarında sosyal güvenlik
merkez müdürlüğü öngörüldüğünden, artık vatandaşımız
kendi semtindeki SGK biriminden her türlü iş ve
işlemlerini yaptırabilecek.
İNTERNET KOLAYLIĞI
Yeni kurum kişilerin dolaşması yerine bilgilerin
dolaşması mantığına dayalı olarak işlediğinden, bundan
sonra kişiler bilgi ve belgelerin peşinde dolaşmayacak,
birçok belgeyi internet ortamından verip alabilecekler.
YURTDIŞI HiZMETE YENi
DÜZEN GELDi
Yurtdışı hizmet borçlanmasında şartlar değişti. Yeni
sistem ile Türkiye’de herhangi bir hizmeti olmayanlar
ile en son Bağ-Kur’a tabi çalışmış olanlar yeni yasadaki
4/b (Bağ- Kur) şartlarında borçlanacak. Böylece 7200
günle SSK şartlarında emekli olmak yerine 9000 günle
Bağ-Kur şartlarında emekli olabilecekler. Bu durumda
olanların Türkiye’ye döndükten sonra öncelikle SSK’ya
tabi (yeni yasada 4/a’lı olarak) çalışmaları gerekiyor.
Bu şekilde 1 gün bile prim ödeseler borçlanma için SSK
şartlarına tabi olacaklar. Yine yurtdışı borçlanma
tutarı günlük 3,5 dolar iken, yeni yasada asgari ücret
ile 6.5 katının yüzde 32’sini ödeyecek. Örneğin
yurtdışına çıkmadan önce bir kamu kurumunda memur olarak
çalışmış ve istifa etmiş olan Serdar Bey, 7 yıl
yurtdışında kaldıktan sonra Türkiye’ye dönmüş ve
yurtdışı borçlanma için Emekli Sandığı’na (SGK) 10 Ekim
2008’de müracaat etmiş olsun. Serdar Bey’in yeni
şartlarla ödeyeceği toplam tutar, (2.520 gün x 6,81 YTL)
17.149 YTL’dir.
EN ŞANSSIZ KESiM YENi
MEMURLAR
Yeni yasal düzenleme sonrası, 1 Ekim 2008 itibariyle
göreve başlayacakları yeni memur olarak
isimlendirdiğimizi söyledik. Yeni memurlar Kanunda 4/c’li
olarak tanımlanıyorlar. Bu memurlar her açıdan yeni
yasaya tabi olacak. Böylece sosyal güvenlik tarihimizde
ilk defa memurlar da işçi ve esnafla aynı şartlara tabi
olacak.
KESİNTİ ARTIYOR
Diyebiliriz ki sosyal güvenlik açısından en şanssız
kesim 1 Ekim sonrası işe başlayan memurlardır. 30
Eylül’de göreve başlayan bir memurla 1 Ekim’de başlayan
memur arasında her açıdan büyük farklar var. İşte o
farklar:
Yeni memurların aylıklarından yapılacak kesinti
kalemleri, eski memurlara göre artıyor. Emeklilik
keseneğinin artmasının iki sonucu var. Birincisi
çalışırken kişinin eline geçen net aylığın düşmesi,
ikincisi ise emekli olunca eline daha fazla aylık
geçmesidir.
9000 GÜN TEK BAŞINA
YETMEZ
Eski memurların aldıkları görev, makam veya temsil
tazminatları prime tabi tutulmazken, yeni memurların tüm
ücret unsurları prime tabi tutulacak. n Yeni memurun
hangi yaşta emekli olabileceği, 9000 günü hangi yıllarda
dolduracağına bağlı olacak. Yeni memur 25 yılı 31 Aralık
2035 ve öncesinde doldurursa kadın ise 58, erkek ise 60
yaşında emekli olacak.
AYLIK BAĞLAMA ORANI
DÜŞTÜ
Aylık bağlama oranı 25 yıl için eski memurlarda yüzde 75
iken, yeni memurlarda bu yüzde 50 olacak. Bu da emekli
aylığında yüzde 30’luk azalma demek.
Eski memurlar emekli olunca bir işyeri açtıklarında veya
SSK’ya tabi işe girdiklerinde sosyal güvenlik destek
primi ödeyerek aylıkları kesilmeden çalışabilirlerken,
yeni memurlar emekli olduktan sonra sadece Bağ-Kur
kapsamında çalışmak şartıyla aylıklarını alabilecek.
Eski memurun yeni doğan çocuğu için 2008’de yaklaşık 123
YTL emzirme ödeneği verilmekteyken, yeni memur için bu
tutar SGK tarafından belirlenecek.
TABAN AYLIĞI AZALDI
Eski memurun Genel Sağlık Sigortası priminin tamamı
çalıştığı kurumca karşılanacak. Yeni memur ise yüzde
12,5’lik primin yüzde 5’ini cepten ödeyecek.
Eski memurlar emekli aylığı olarak en az taban aylığı
kadar yani 2008 yılı için 741 YTL aylık alıyor. Yeni
memurlar için taban aylık asgari ücretin yüzde 35’i
olarak belirlendi.
Yeni memurlar (1 Ekim sonrası işe başlayan) emekli
olurken çalışma hayatında en fazla hangi statüde
çalıştığına bakılacak.
Eski memur fiili olarak 10 yıllık hizmetini doldurduktan
sonra istifa ederek Emekli Sandığı’na isteğe bağlı
kesenek ödeyebiliyor. Yeni memur ise istifa ettiğinde
isteğe bağlı prim ödemek isterse, 4/b’ye (Bağ-Kur) tabi
olarak prim ödeyecek.
Örneğin, 11 yıl memur olarak çalıştıktan sonra istifa
eden yeni memur Ali Bey, 14 yıl da isteğe bağlı prim
ödediğinde, bugünkü Bağ-Kur şartlarında emekli olacak.
Sistem, bağımlı çalışanlar için
bir dizi düzenleme getiriyor. Ancak, özellikle 1 Ekim
itibariyle sigortalı olacak kişiler için en dikkat
çekici yön, yeni hesaplama sistemi nedeniyle emekli
aylıklarının kademeli olarak düşmesi.
Yeni sosyal güvenlik sistemi, eski adıyla 'SSK'lı yeni
adıyla 'bağımlı çalışanlar' için bir dizi düzenleme
getiriyor. İşte o düzenlemelerin en dikkat çeken
unsurları: n Emeklilik yaşı kademeli olarak artacak.
1999 sonrası dönemde kadın için 58, erkek için 60 olan
emeklilik yaşı, 30 Nisan ve sonrasında ilk defa
sigortalı olanlar için 2036 yılından başlamak üzere
kademeli olarak artırılacak. Nihayet 2048'de kadın-
erkek için 65 yaş olacak.
Yine bu kişiler 7000 günle değil, 7200 günle emekli
olabilecekler. Örneğin 12 Haziran 2009'da ilk defa
sigortalı olan Mehmet Bey, 7200 günü 2032 yılında
doldurursa 60 yaşında, 2041 yılında doldurursa bu kez
kademeli geçişe takılacak ve 63 yaşında emekli olacak.
YAŞTAN EMEKLİLİK
ZORLAŞTI
1999 ila 30 Nisan 2008 arasında ilk defa sigortalı
olanlar 25 yıl sigortalılık süresi, 4500 gün prim ödeme
ve kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmak şartıyla
yaştan emekli oluyordu. Ancak 30 Nisan ve sonrasında ilk
defa sigortalı olanlar 5400 günle ve kadın ise 61, erkek
ise 63 yaşında emekli olabilecek.
1 Ekim'den önce kimin nerden emekli olacağına son 7
yılda en fazla hangi kuruma tabi çalıştığına bakılarak
karar verilirken, bundan sonra çalışma hayatında en
fazla hangi statüde çalıştığına bakılacak. Böylece 1
Ekim'den sonra ilk defa sigortalı olanlar, son 3,5 yılda
statü değiştirerek erken emekli olamayacak.
YURTDIŞINA GİDENLER
DİKKAT
Yurtdışına çalışmaya giden işçiler topluluk sigortasına
değil, isteğe bağlı sigortaya prim ödeyecek. Bu durumda
ödedikleri primler 4/b (Bağ-Kur) olarak
değerlendirilecek. Bu kişiler çalışma hayatlarının
yarıdan fazlasını bu statüde geçirirlerse, SSK
şartlarında 7200 günle değil Bağ-Kur şartlarında 9000
günle emekli olacaklar.
DOĞUM PARASINA KOLAYLIK
Doğum ve hastalık halinde geçici iş göremezlik ödeneği
(hastalık ve doğum parası) alabilmek için gerekli olan
son 1 yılda prim ödeme süresi şartı 120 günden 90 güne
indirildi.
İş kazası ya da meslek hastalığı sonucu sürekli iş
göremezlik oranı yüzde 50'nin altında olup da ölenlerin
hak sahiplerine daha önce gelir bağlanmazken bundan
sonra bağlanacak.
Malullük aylığına hak kazanabilmek için gerekli iş gücü
kaybı oranı yüzde 66'dan yüzde 60'a düşürüldü. Aylık
alabilmek için gerekli olan sigortalılık süresi 5 yıl,
1800 gün ve ortalama 180 gündü. Yeni durumda 10 yıl
sigortalılık süresi ve 1800 prim günü gerekiyor. Başka
birinin bakımına muhtaç bir şekilde malul kalanlar için
5 yıl yeterli olacak.
Maden işyerlerinin yeraltında çalışan madenciler için 50
yaş olan emeklilik şartı 55 yaşa çıkartıldı. Ayrıca
erken yaşlanma durumunda emeklilik yaşı 50 iken 55 oldu.
HESAPLAMA SiSTEMi
l Emekli aylıkları, aylık bağlama oranı (ABO) ve
güncelleme katsayılarındaki düşüş nedeniyle yıldan yıla
reel olarak düşüş gösterecek. Bu düşüş hem aylık bağlama
oranının yüzde 2'ye çekilmesinden hem güncellemede
kullanılan Gelişme Hızı endeksinin yüzde 100'den yüzde
30'a düşürülmesinden kaynaklanıyor.
Tabloda görüldüğü üzere aylıkların artırılmasında
Gelişme Hızının yüzde 30'unun esas alınması, ilerleyen
yıllarda SSK ve Bağ-Kur emekli aylıklarını önemli oranda
aşındıracak.
Dul ve yetim aylığı için, SSK'ya (4/a) has olmak üzere
en az 5 yıldan beri sigortalı olup borçlanma hariç 900
gün prim gerekiyor. Önceki halinde eksik günler
borçlanarak 900 gün tamamlanabiliyordu. 1 Ekim'den sonra
askerlik ya da yurtdışı borçlanma ile 900 güne
tamamlanamayacak.
Örneğin Elif Hanım dul aylığı almak için 15 Eylül
2008'de SGK'ya müracaat etti. Yapılan araştırmada Elif
Hanım'ın eşinin 750 gün SSK primi çıktı. Ayrıca Elif
Hanım'ın eşi 18 ay askerlik yaptı. Elif Hanım 150 gün de
eşinin askerliğini borçlanarak ödemiş ve 750 günü 900
güne tamamladı. Elif Hanım 1 Ekim'den sonra müracaat
etseydi askerliği borçlanarak eksik günleri
tamamlayamayacaktı ve kendisine dul aylığı
bağlanamayacaktı.
Aylık alan çocuğu bulunmayan dul eşlere ölen
sigortalının aylığının yüzde 75'i dul aylığı olarak
bağlanıyordu. Ancak 1 Ekim'den sonra bağlanacak dul
aylıklarında, dul eş çalışıyorsa yüzde 50'lik oran
uygulanacak.
ANLAŞMALI BOŞANANLAR
DİKKAT
Anlaşmalı boşanma ile eski eşinden veya ana-babasından
yetim aylığı alan kızların aylıkları kesilecek.
Ayrıldığı eşiyle aynı evde yaşamaya devam ettiği
belirlenenler hakkında nitelikli dolandırıcılık suçuyla
suç duyurusunda bulunulacak. Kanuna göre bağlanmış olan
gelir veya aylıklarını ilgili banka hesaplarından 6 ay
üst üste almayanların gelir ve aylıkları durdurulacak.
Yeniden devam edebilmesi için tekrar başvuru gerekecek.
ÖZÜRLÜNÜN ANNESİNE ERKEN
EMEKLİLİK HAKKI
Reform öncesi uygulamada, eğer kişi doğuştan ya da işe
başlamadan önce malul kalmışsa bu durumda malullük
aylığından yararlanamıyordu. Reform yasası ile bu durum
düzeltildi. Buna göre işe girmeden önce en az yüzde 60
maluliyeti bulunanlar da en az 15 yıl sigortalılık
süresi ve 3.700 prim günü ile malullük aylığı
alabilecekler.
Başkasının bakımına muhtaç özürlü çocuğu bulunan
annelere 1 Ekim'den sonraki çalışmaları için 1/4
oranında fiili hizmet zammı verilecek ve bu süreler yaş
haddinden indirilecek. Bu hüküm sadece 1 Ekim'den
sonraki çalışmalara uygulanacak olup, geçmiş çalışmalar
için geçerli olmayacak. Örneğin bakıma muhtaç özürlü
çocuğu bulunan Emine Hanım, 1 Ekim'den sonra 20 yıl
çalışırsa, 5 yıl da fiili hizmet süresi eklenecek ve 25
yıl prim ödemiş gibi emekli olacak. Ayrıca bu 5 yıl
emeklilik yaşından da indirilecek. Emine hanım normalde
58 yaşında emekli olacakken 5 yıllık indirimle 53
yaşında emekli olabilecek.
SSK'LININ İSTEĞE BAĞLI
SİGORTASI KALKIYOR
Artık isteğe bağlı prim ödemek isteyenlerin tamamı 4/b
(Bağ-Kur) şartlarında prim ödeyecek. Böylelikle 7200
günle SSK'lı olarak değil, 9000 günle Bağ-Kur'lu olarak
emekli olabilecekler. Bu yüzden, hali hazırda SSK'ya
isteğe bağlı prim ödemekte olanların 1 Ekim'den sonra
3,5 yıldan fazla isteğe bağlıya devam etmemeleri
gerekiyor. Aksi halde 9000 güne tabi olurlar.
GSS PRiMi ÖDEYECEK
Daha önce asgari ücretin yüzde 25'i olan SSK isteğe
bağlı primi şimdi yüzde 32'ye çıkıyor. Zira bunlar Genel
Sağlık Sigortası primlerini de kendileri ödeyecekler.
Dolayısıyla 1 Ekim'den sonra isteğe bağlı prim
ödeyenlerin eşlerinin sağlık karnesiyle tedavi olma
imkanları kalkıyor. Hem eşinden dul aylığına hem ana
babasından yetim aylığına hak kazanlara sadece biri
ödenecek. Ancak önceden beri almakta olanlar, her
ikisini de almaya devam edecek. Hem kendi emekli
aylığını hem eşinden dul aylığı alanlar da almaya devam
edecek.
ÇALIŞANLARIN ASKERLİK
BORÇLANMASI ARTACAK
Askerlik borçlanmasında kazancın yüzde 20'si olan ödeme
tutarı yüzde 32'ye çıkarılıyor. Ödemenin 1 ay içinde
yapılması gerekiyor. Daha önce 6 ayda borçlanılan tutar
ödenebiliyordu.
Örneğin bir fabrikada işçi olarak çalışmakta olan Ali
Bey, 20 ay olarak yaptığı askerliğini 1 Ekim 2008'den
önce borçlanırsa 2.552 YTL ödeyecek. Dilerse bu tutarı
peşin, dilerse 6 ay içinde ödeyecek. Ali Bey askerliğini
1 Ekim'den sonra borçlanırsa bu kez ödeyeceği tutar
4.083 YTL olacak ve bu tutarı 1 ay içerisinde ödemesi
gerekecek.
ESKİ SKK'LILAR AVANTAJLI
SSK'lılar, sosyal güvenlik hakları açısından memurlardan
aşağıda, Bağ-Kur'lulardan ise biraz daha yukarıda bir
konumdaydılar. Reform kanunu ile SSK'lılar için pek çok
noktada iyileştirmeler yapıldı. Ancak bazı noktalarda da
geriye gidiş söz konusu. SSK'ya tabi olarak çalışan
işçiler (bağımlı çalışanlar) reform yasasında 4/a'lı
olarak isimlendirildi.
Ancak, kolaylık olsun diye dizi yazıda SSK'lı diyeceğiz.
Memurlarda olduğu gibi SSK'lılarda da iki milat var.
Birisi 30 Nisan, diğeri ise 1 Ekim. Hatırlanacağı üzere
geçen nisanda aileler bebeklerini sigortalı yapmak için
yarışmışlardı. Çünkü çeşitli avantajlar vardı:
30 NİSAN FARKI
30 Nisan'dan önce ilk defa sigortalı olanların emekli
aylığı reform sonrası sigortalı olanlara göre yüzde 10
daha yüksek olacak.
Emeklilik yaşı 30 Nisan sonrası sigortalı olanlar için
kademeli geçiş sonrasında 65 yaş olarak uygulanacak.
30 Nisan öncesi sigortalı olanlar 7200 yerine 7000 günle
emekli olabilecekler.
YETİM KIZLARA ÇEYİZ
YARDIMI
Yetim aylığı alan kızların 24 aylık çeyiz yardımına
devam edilecek. Ancak dul aylığı alan kadınlara çeyiz
yardımı 1 Ekim'den sonra ödenmeyecek.
Cenaze yardımı 2008 için 247 YTL idi. 1 Ekim'den sonra
SGK belirleyecek. Ancak ödeme yapılabilmesi için ölen
kişinin aylık alıyor olması ya da en az 360 gün prim
ödemesi olması gerekiyor. Reform öncesi uygulamada 360
gün prim şartı bulunmuyordu.
Fiili hizmet zammı ya da itibari hizmet süresi olarak
bilinen ve belirli ağır ve yıpratıcı işlerde
çalışanların daha erken emekli olmasını sağlayan
düzenleme yeniden ele alındı. Basın ve gazetecilik
işlerinde iş ve basın kanununa göre çalışanlar, hava
yolları uçuş personeli, lokomotif makinistleri, posta
dağıtıcıları, TRT'de haber hizmetinde çalışanlar, Devlet
Tiyatrosu sanatkarları, Cumhurbaşkanlığı Senfoni
Orkestrası şef ve üyelerinin fiili hizmet süresi zammı
kaldırıldı. Ancak bu görevlerde memur sıfatıyla
bulunanlar yeni hükümden etkilenmeyecekler.
DOĞUMA BORÇLANMA HAKKI
Doğum yapan SSK'lı kadının iki defaya mahsus olmak üzere
doğum tarihinden sonraki iki yıllık işsiz olarak geçen
süreyi borçlanması imkanı getirildi. Örneğin bir
işyerinde SSK'lı (4/a) olarak çalışan Zehra Hanım, 10
Ocak 2009 tarihinde doğum yaptı. Zehra Hanım doğumdan
sonra iki yıl boyunca çalışmaz ya da isteğe bağlı prim
ödemez ise 10 Ocak 2009 - 10 Ocak 2011 arasında işsiz
geçen süreyi borçlanarak emekliliğine saydırabilecek.
Zehra Hanım aynı imkanı ikinci çocuğu için de
kullanabilecek.
Stajyer avukatlar, staj süresini borçlanarak
emekliliklerine saydırabilecekler. Daha önce borçlanma
hakları yoktu. Bu düzenleme ile avukatların mağduriyeti
giderilmiş oldu. Tutuklulukta ve gözaltında geçen
süreler de borçlanılabilecek. Avukat ve noterlerin primi
artıyor
Serbest avukatlar ve noterler daha önce SSK'ya her ay
asgari ücretin yüzde 15'i topluluk sigortası primi
ödüyorlardı. 1 Ekim'den sonra ise bunlar eski adıyla
Bağ- Kur'lu gibi, yeni adıyla 4/b'li olarak prim
ödeyecekler. Dolayısıyla prim tutarları da artmış
olacak.
YURTDIŞI BORÇLANMA
Daha önce yurtdışı hizmet borçlanması genel olarak
SSK'ya yapılıyordu. Şimdi ise Türkiye'de herhangi bir
hizmeti olmayanlar ile en son Bağ-Kur'a tabi çalışmış
olanlar yeni yasadaki 4/b (Bağ- Kur) şartlarında
borçlanacaklar. Böylece 7200 günle SSK'lı gibi emekli
olmak yerine 9000 günle emekli olabilecekler. Bu durumda
olanların, 9000 gün şartından korunmak için, Türkiye'ye
döndükten sonra öncelikle SSK'ya tabi çalışmalarında
fayda var.
Bu şekilde 1 gün bile prim ödeseler borçlanma için SSK
şartlarına tabi olacaklar. l Yurtdışı borçlanmasının
ödeme tutarı değişiyor. Daha önce günlük 3,5 dolar iken
yeni yasada asgari ücret ile 6.5 katının yüzde 32'sini
ödeyecekler. 2008'in ikinci yarısı için aylık en az
borçlanma tutarı yaklaşık 205 YTL. Yurtdışında sadece
Türk vatandaşlığı korunarak geçen süreler
borçlanılabilecek. Borçlanılan tutar tebliğ tarihinden
itibaren 3 ay içinde ödenecek.
Eski adıyla Bağ-Kur'lular yeni
adıyla '4/b'liler yeni dönemin memur ve işçisi ile aynı
haklara kavuşuyor. Bunlar arasında iş kazası ve meslek
hastalığı yardımı, iş göremezlik ödeneği var. Ayrıca
artık isteğe bağlı sigortalılar Bağ-Kur'a geçecek.
Reform kanunu olarak ifade
ettiğimiz 5510 sayılı Kanun'da Bağ-Kur'lular 4/b'li
olarak isimlendirildi. Sosyal güvenliğin tabiri caizse
en gariban kesimi Bağ-Kur'lulardı. Memurların ve
SSK'lıların sahip olduğu pek çok haktan Bağ-Kur'lular
mahrumdu. Ancak reform kanunu ile birlikte Bağ-Kur'lular
da yeni dönemin memur ve işçisi ile aynı haklara
kavuşuyor.
İşte Bağ-Kur’luyu bekleyen yenilikler: Bağ-Kur'lular
için en yeni uygulama iş kazası ve meslek hastalığı
yardımı. 1 Ekim'den sonra meydana gelecek iş kazası ya
da meslek hastalığı gibi durumlarda Bağ-Kur'lulara hem
geçici hem şartları oluşmuşsa sürekli iş göremezlik
geliri bağlanacak.
PRİM ÖDEME DEĞİŞMEDİ
Bağ-Kur'luların prim ödeme gününde bir değişiklik
olmadı. Ancak emeklilik yaşında 2036'dan başlamak üzere
kademeli bir geçişle 65 yaş uygulamasına tabi olacaklar.
30 Nisan'dan önce Bağ-Kur'a tescil edilenler ise bundan
etkilenmeyecek.
Örneğin 6 Haziran 2008'de limited şirket ortağı olarak
ilk defa Bağ-Kur sigortalısı olan, 1 Haziran 1979
doğumlu Emin Bey, 25 yılı (9000 gün) 2036'dan önce
doldurursa 60 yaşında, ancak örneğin 2038 içinde
tamamlarsa 62 yaşında emekli olabilecek. l 1999 ila 30
Nisan 2008 arasında ilk defa sigortalı olanlar 15 yıl
prim ödeme ve kadın ise 60, erkek ise 62 yaşını
doldurmak şartıyla yaştan emekli oluyordu. Ancak 30
Nisan ve sonrasında ilk defa sigortalı olanlar yine 15
yıl prim ödeme ve kadın ise 61, erkek ise 63 yaşında
emekli olabilecek.
İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ
VERİLECEK
Emzirme ödeneği (süt parası) 1 Ekim'den sonra doğum
yapan Bağ- Kur'lu kadınlara da verilecek.
Bağ-Kur sigortalısının kendisinin iş kazası veya meslek
hastalığına uğraması ya da doğum yapması halinde son bir
yılda 90 gün prim ödendiyse, iş göremediği her gün ve
doğumdan önceki ve sonraki sekizer hafta için ilk kez iş
göremezlik ödeneği alacak.
Çiftçi Bağ-Kur'lular hariç, diğer Bağ-Kur
sigortalılarından 1 Ekim sonrası ilk defa sigortalı
olanlar, emekli olduktan sonra SSK'ya tabi bir işte
çalışırlarsa aylıkları kesilecek. Ancak emeklilikte yine
Bağ-Kur'a tabi çalışmaya devam ederlerse yüzde 15 destek
primi ödeyecekler.
İŞ GÜCÜ KAYIP ORANI
DÜŞÜRÜLDÜ
Malullük aylığı alabilmek için gerekli olan iş gücü
kaybı oranı 2/3'ten yüzde 60'a düşürüldü. Prim ödeme
şartı daha önce 5 yıldı. Yeni durumda 10 yıl
sigortalılık süresi ve 1800 gün şartı getirildi. Malul
olan kişi başka birinin bakımına muhtaç ise 10 yıl
aranmaksızın 1800 gün prim ödeme yeterli olacak.
1 Ekim'den önce Bağ-Kur emeklisi vergiye kaydı ve
faaliyeti devam ediyorsa emekli aylığından her ay yüzde
10 kesinti yapılıyordu. Memur ya da SSK'lı olarak emekli
olup da Bağ-Kur şartlarında çalışanlardan ise her ay 12.
basamağın yüzde 10'u kadar destek primi kesiliyordu. 1
Ekim'den sonra bu destek kesintisi yüzde 12'den başlayıp
her yıl bir puan artırılarak yüzde 15'e çıkarılacak.
EMEKLİ AYLIĞI SİSTEMİ
YENİLENDİ
Emekli aylıkları, aylık bağlama oranı (ABO) ve
güncelleme katsayılarındaki düşüş nedeniyle yıldan yıla
reel olarak düşüş gösterecek. 1 Ekim'den sonra hem aylık
bağlanırken daha düşük bağlanacak hem artırılırken daha
yavaş artırılacak. Çünkü Gelişme Hızı Endeksi yüzde
100'den yüzde 30'a düştü.
EMEKLİ ÇALIŞANA KOLAYLIK
30 Nisan'dan önce Bağ-Kur'a giriş yapmış olanların
aylıklarındaki düşüş, ilk 10 yıl için telafi edilecek.
1 Ekim'den sonra ilk defa sigortalı olanlar emekli
olduktan sonra aylıklarını alarak kamuda ya da SSK'ya
tabi çalışamayacak. Bunlar kamuda ya da SSK kapsamında
çalışmaya başlarlarsa emekli aylıkları kesilecek. Ancak
bunlar emeklilikte Bağ-Kur'a tabi çalışırlarsa
aylıklarını da alabilecek.
1 Ekim'den önce memur, SSK'lı ya da Bağ-Kur'lu olarak
sigortalı olmuş olanlar, emeklilik sonrasında SSK ve
Bağ-Kur'a tabi çalışırlarsa bunların emekli aylıkları
kesilmeyecek. Yalnız bunlardan SSK için yüzde 31-36,5,
Bağ-Kur için yüzde 15 destek primi kesilecek. SSK'ya
tabi çalışan bu primin yüzde 7,5'ini, Bağ-Kur'a tabi
çalışan ise tamamını kendisi ödeyecek.
ÖZÜRLÜLERE ÜÇLÜ MÜJDE
Reform öncesinde eğer kişi doğuştan ya da işe başlamadan
önce malul kalmışsa bu durumda malul olarak erken emekli
olamıyordu. Yeni sistemde ise işe girmeden önce yüzde 60
ve üzeri maluliyeti bulunanlar en az 15 yıl sigortalılık
süresi ve 3.960 prim günü ile malullük aylığı
alabilecek. Diğer taraftan malul sayılacak kadar özrü
bulunmayıp;
Özür derecesi yüzde 40-49 arası olanlar 18 yıldan beri
sigortalı olup 4.680 gün prim ödeyerek, n Özür derecesi
yüzde 50-59 arası olanlar 16 yıldan beri sigortalı olup
4.320 gün prim ödeyerek emekli olabilecek.
Başka birinin sürekli bakımına muhtaç özürlü çocuğu
bulunan annelere 1 Ekim'den sonraki çalışmaları için 1/4
oranında fiili hizmet zammı verilecek ve bu süreler yaş
haddinden indirilecek.
Örneğin bakıma muhtaç özürlü çocuğu bulunan Emine Hanım,
1 Ekim'den sonra 20 yıl çalışırsa, 5 yıl da fiili hizmet
süresi eklenecek ve 25 yıl prim ödemiş gibi emekli
olacak.
Ayrıca bu 5 yıl emeklilik yaşından da indirilecek.
Böylece Emine hanım normalde 58 yerine 53 yaşında emekli
olabilecek.
HANGİ STATÜDE
ÇALIŞTIĞINA BAKILACAK
1 Ekim'den önce kimin nereden emekli olacağına son 7
yıla bakılarak karar verilirken, 1 Ekim'den sonra ilk
defa sigortalı olacaklar için çalışma hayatında en fazla
hangi statüde çalıştığına bakılacak. Daha önceki
uygulamada, Bağ-Kur'a belirli bir süre prim ödedikten
sonra SSK'ya geçen kişiler daha erken emekli
olabiliyorlardı. 1 Ekim'den önce Bağ-Kur'lu olanlar bu
imkandan yararlanmaya devam edecek.
Örneğin, esnaf olarak Bağ-Kur'a 4.500 gün prim ödeyen
1960 doğumlu Hasan Bey, bundan sonra SSK'ya geçerek en
az 1.261 gün (son 7 yılın yarısından fazla) prim
ödeyerek 5.761 günle emekli olabilecek. Hasan Bey
Bağ-Kur'a prim ödemeye devam etse 9.000 günle emekli
olabilecekti. Hasan Bey 1 Ekim'den sonra ilk defa
sigortalı olmuş olsaydı, bu imkandan yararlanamayacaktı.
TEK MAAŞ ÖDENECEK
Hem eşinden hem ana babasından aylığa hak kazanlara
sadece biri ödenecek. 1 Ekim'den önce bu şekilde aylık
almaya başlamış olanlara aylıkları ödenmeye devam
edilecek. Hem kendi emekli aylığını hem de eşinden dul
aylığı alanlar almaya devam edecek. l Anlaşmalı boşanma
ile baba veya annesinde yetim aylığı alan kızların
aylıkları kesilecek. Ayrıldığı eşiyle aynı evde yaşamaya
devam ettiği belirlenenler hakkında nitelikli
dolandırıcılık suçuyla suç duyurusunda bulunulacak.
YETİM KIZA ÇEYİZ
Çeyiz yardımı 1 Ekim'den sonra Bağ- Kur'lulara da
verilecek. Buna göre Bağ- Kur'lu ana-babasından yetim
aylığı alan kız çocuklarına 24 aylık tutarındaki para
peşin olarak verilecek.
1 Ekim'den önce askerlik borçlanması yapmak isteyen
Bağ-Kur'lu bulunduğu basamağın emeklilik primi (%20)
kadar ödemede bulunuyordu. Borçlandığı tutarı da 6 ay
içerisinde ödeyebiliyordu. 1 Ekim'den sonra en az asgari
ücretin yüzde 32'si kadar aylık ödeme yapacağı gibi bu
tutarı 1 ayda ödeyecek.
Örneğin, 2008'in Ağustos ayında askerlik borçlanması
yapacak olan 10. basamaktaki Bağ-Kur'lu,18 ay askerlik
için toplamda 2.484 YTL ödeyecektir. Aynı Bağ- Kur'lu
borçlanma için 2008/Ekim ayında müracaat ederse
ödeyeceği toplam tutar 3.675 YTL olacak.
YURT DIŞI BORÇLANMA İÇİN
YENİ DÜZENLEME
Daha önce yurtdışı borçlanma genel olarak SSK'ya
yapılıyordu ve bu kişiler SSK şartlarında emekli
olabiliyorlardı. Şimdi ise Türkiye'de herhangi bir
hizmeti olmayanlar ile en son Bağ-Kur'a tabi çalışmış
olanlar yeni yasadaki 4/b (Bağ-Kur) şartlarında
borçlanacaklar. Böylece 7200 günle emekli olmak yerine
9000 günle emekli olabilecekler. Bu durumda olanların
Türkiye'ye döndükten sonra öncelikle SSK'ya tabi (yeni
yasada 4/a'lı olarak) çalışmalarında fayda var.
Bu şekilde 1 gün bile prim ödeseler borçlanma için SSK
şartlarına tabi olacaklar. n Yurtdışı borçlanmasının
ödeme tutarı da, daha önce günlük 3,5 dolar iken, yeni
sistemde asgari ücret ile asgari ücretin 6.5 katının
yüzde 32'sı olacak. Yurtdışında sadece Türk vatandaşlığı
korunarak geçen süreler borçlanılabilecek. Borçlanılacak
tutar tebliğ tarihinden itibaren 3 ay içinde ödenecek.
JOKEY VE AVUKATLAR
BAĞKURLU OLACAK
At yarışlarında görev alan jokey ve antrenörler de
Bağ-Kur sigortalısı kabul edilecek. 1 Ekim'den sonra
bunların da tescil başvurusunda bulunmaları gerekiyor. n
Yine serbest avukatlar ve noterler 1 Ekim'e kadar SSK'ya
asgari ücretin yüzde 15'i topluluk sigortası öderken,
bundan sonra Bağ-Kur'lu olarak en az asgari ücretin
yüzde 32'si kadar prim ödeyecek. Daha önce serbest
avukatlar 7000 gün prim ödemesi ile SSK'dan emekli
olabilirlerken, 1 Ekim'den sonra 9000 günle Bağ-Kur
şartlarında emekli olabilecekler.
Örneğin, Avukat Cemil Bey 2008'in ikinci yarısında 103
YTL topluluk primi öderken, 1 Ekim'den itibaren aylık en
az 204 YTL prim ödeyecek.
İSTEĞE BAĞLI SİGORTALI
BAĞKUR'A GEÇECEK
İsteğe bağlı sigortalıların tümü primlerini Bağ-Kur
şartlarında ödeyecek. İsteğe bağlının primi asgari
ücretin yüzde 32'si olacak. Bunlar sağlık primini de
kendisi ödemiş olacak. Önceki gibi eşlerinin üzerinden
sağlık yardımı alamayacaklar. Böylelikle Bağ-Kur isteğe
bağlı sigortalıların prim oranı yüzde20'den yüzde 32'ye
çıkmış oldu.
Örneğin, 10. basamaktan Bağ-Kur'a isteğe bağlı prim
ödeyen Nevin Hanım, 2008/Eylül ayında 138 YTL ödeyecek.
Nevin Hanım 2008/Ekim ayında ise sağlık primleri de
dahil olarak 204 YTL prim ödeyecek. Daha önce, memur
olan eşinin üzerinden sağlık yardımlarını alan Nevin
Hanım, 1 Ekim'den sonra kendi primleri ile GSS
kapsamında olacak.
Öte yandan şirket ortakları kendi şirketlerinden
sigortalı işçi olarak prim ödeyemeyecek.
Sosyal güvenlikte başlayan yeni
dönem tarım kesiminde en çok mevsimlik işçiler için yeni
düzenleme getiriyor. 1 Ekim itibariyle bu statüde
çalışmaya başlayanlar, artık diğer çalışanlarla aynı
hükümlere tabi olacak.
Dün itibariyle tüm unsurlarıyla
devreye giren sosyal güvenlik sisteminin tarım kesimine
yansımaları, özellikle Tarım SSK'lılar (işçi statüsünde
çalışan) için dikkat çekici. Çünkü reform kanununda
tarım SSK şeklinde ayrı bir düzenlemeye yer verilmiyor.
Bundan sonra mevsimlik tarım işçileri de diğer
çalışanlarla aynı hükümlere tabi tutulacak.
Ancak 30 Nisan öncesi tarım SSK'lı olarak tescil edilmiş
olanlar yine kendi kanunlarına tabi olacak. Bu tarihten
sonra sigorta kapsamına giren tarım işçileri diğer tüm
SSK'lılarla aynı hükümlere tabi olacak:
Ücret belirleyici
Daha önce tarım SSK'lıların sigortalı olabilmeleri için
mevsimlik tarım işçisi sıfatıyla çalışıyor olmaları
yeterli idi. Yeni dönemde ise bunların sigorta kapsamına
alınabilmeleri için, bu şarta ilaveten ortalama
gelirlerinin her türlü masraf düşüldükten sonra aylık
brüt asgari ücrete eşit ya da fazla olması gerekiyor. l
En az brüt asgari ücret kadar (şu an için 638,70 YTL)
ortalama net geliri olanlar yeni kanunda 4/a'ya (SSK'lı)
göre prim ödeyecek. Bu gelir düzeyine sahip
olmadıklarını ise kendileri belgelemek zorundalar.
30 gün prim ödeme
İş kazası veya meslek hastalığı durumlarında yeni tarım
işçileri, diğer SSK'lılarla aynı şartlara tabiler. Tüm
yardım ve ödemeler yapılacak. l Tarım SSK'lılar reform
öncesinde 15 gün üzerinden ve yıllık 180 gün üzerinden
prim ödüyorlardı. Eski tarım SSK'lılar bunu sürdürecek.
Ancak reform sonrası (1 Ekim) sigortalı olan işçiler
normal SSK'lılar gibi 30 gün üzerinden prim ödeyecek.
Onlara Tarım Bağ-Kur'lular gibi bir geçiş süreci
öngörülmedi. l Tarım SSK'lılar daha önce tedavi ve ilaç
yardımlarını kendi kanunları kapsamında alıyorlardı.
1 Ekim sonrası bunlar da artık şartları taşımaları
halinde Genel Sağlık Sigortası kapsamında sağlık yardımı
alacak. Kendisi tarım SSK'lı olarak prim ödeyen
sigortalının eşi ve çocukları da sağlık yardımlarından
faydalanabilecek. 18 yaşın altındaki çocuklar zaten
şartsız olarak sağlık sigortası kapsamında yer alacak.
EMEKLiLiKTE ESKi TARIM
SSK’LI FARKI
Reform kanunu emeklilik yaşını ve prim ödeme gün
sayısını herkes için artırırken eski tarım SSK'lılar
için bir değişiklik getirmedi. Bunlar yine eskiden
olduğu gibi 15 yıl sigortalılık süresi, 3600 prim günü
ve kadın ise 58, erkek ise 60 yaşında emekli olmaya
devam edecek. Ancak 30 Nisan sonrası ilk defa sigortalı
olan tarım işçileri emeklilikte yeni yasanın hükümlerine
tabi olacak. Örneğin mevsimlik tarım işçisi Zeki Bey, 10
Ekim 2008'de ilk defa Tarım SSK'lı olarak tescil
yaptırıyor. 1 Mayıs 1976 doğumlu olan Zeki Bey, 7200 gün
şartını yerine getirdikten sonra 60 yaşını tamamladığı 1
Mayıs 2036'da emekli olabilecek.
EMEKLi ÇiFTÇi ÇALIŞSA DA
AYLIK MAAŞI KESiLMEYECEK
Kendi toprağını ya da kiraladığı toprağı kendi adına
işleten çiftçi, yani tarım Bağ-Kur'lu açısından 1 Ekim
sonrası, aynı yeni dönemdeki normal Bağ- Kur'lular gibi
olacak. Ancak çiftçilerin içerisinde bulunduğu ekonomik
koşullar göz önünde bulundurulmak suretiyle kimi
noktalarda farklı düzenlemelere tabi tutuldukları da bir
gerçek. İşte yeni dönem:
Prim günü değişmedi
Tarım Bağ-Kur'luların prim ödeme gününde bir değişiklik
olmadı. 9000 günle emekli olabilecekler. l Ancak
emeklilik yaşında 2036'dan başlamak üzere kademeli
geçişle 65 yaş esas olacak. 30 Nisan'dan önce tescil
edilenler ise bundan etkilenmeyecek.
Örneğin 6 Haziran 2008'de ilk defa sigortalı olan, 1
Haziran 1979 doğumlu Emin Bey 25 yılı (9000 gün)
2036'dan önce doldurursa 60 yaşında, ancak örneğin 2038
yılı içerisinde tamamlarsa bu kez 62 yaşında emekli
olabilecek.
1999 ila 30 Nisan 2008 arasında ilk defa sigortalı
olanlar 15 yıl prim ödeme ve kadın ise 60, erkek ise 62
yaşını doldurmak şartıyla yaştan emekli oluyordu. Ancak
30 Nisan ve sonrasında ilk defa sigortalı olanlar yine
15 yıl prim ödeme ve kadın ise 61, erkek ise 63 yaşında
emekli olabilecek.
Destek primi yok
Tarım Bağ-Kur'lular için yeni dönemdeki en önemli
gelişme, emekli olduktan sonra aylıklarını alarak,
destek primi de ödemeden çalışmaya devam etmeleridir.
Çünkü, 30 Nisan ve sonrasında ilk defa SSK'lı, memur
veya esnaf Bağ-Kur kapsamında çalışmaya başlayanların,
emekli olduklarında SSK'lı olarak veya memur olarak
çalışmaya devam ederlerse aylıkları kesilecek.
Reformdan önce ya da sonra SSK, E.S. ya da Bağ- Kur'dan
emekli olanlar, emekli olduktan sonra tarım Bağ- Kur
kapsamında çalışırlarsa bunlardan da destek primi
kesilmeyecek. Bunlar aylıklarını alarak çalışabilecek.
Tarımsal faaliyetten net geliri asgari ücretten az
olanların sigortalı olma yükümlüğü bulunmuyor. Ancak bu
tutarı geçiyorsa zorunlu olarak sigortalı olacaklar ve
normal prim ödeyecekler.
ASKERLİK BORÇLANMASI
ARTTI
1 Ekim'den önce askerlik borçlanması yapmak isteyen
tarım Bağ-Kur'lu bulunduğu basamağın emeklilik primi
(%20) kadar ödemede bulunuyordu. Borçlandığı tutarı da 6
ay içerisinde ödeyebiliyordu.
1 Ekim'den sonra en az asgari ücretin yüzde 32'si kadar
aylık ödeme yapacağı gibi bu tutarı 6 ayda değil 1 ayda
ödemesi gerekiyor.
Hem eşinden hem ana babasından aylığa hak kazanlara
sadece biri ödenecek. 1 Ekim'den önce bu şekilde aylık
almaya başlamış olanlara aylıkları ödenmeye devam
edilecek. Hem kendi emekli aylığını hem de eşinden dul
aylığı alanlar almaya devam edecekler.
Basamak sistemi yerine prime esas kazanç sistemi
geliyor. Daha önce 1 ila 24 basamak arasında prim ödeyen
tarım Bağ-Kur'lular 1 Ekim'den sonra asgari ücret ile
asgari ücretin 6,5 katının yüzde 33,5-39'u arasında prim
ödeyecekler.
ÇEYİZ PARASI PEŞİN
VERİLECEK
1 Ekim'den sonra tarım Bağ-Kur'lu ana-babasından yetim
aylığı alan kız çocuklarına 24 aylık tutarındaki çeyiz
parası peşin olarak verilecek.
Emzirme ödeneği de (süt parası) 1 Ekim'den sonra doğum
yapan tarım Bağ-Kur'lu kadınlara verilecek.
Tarım Bağ-Kur sigortalısının kendisinin iş kazası veya
meslek hastalığına uğraması ya da doğum yapması halinde
son bir yılda 90 gün prim ödendiyse, iş göremediği her
gün ve doğumdan önceki ve sonraki sekizer hafta için ilk
kez iş göremezlik ödeneği alacak.
TARIMDA REFORM ÖNCESİ
DURUM
Reform öncesi tarım kesiminin sosyal güvenliği iki
şekilde sağlanıyordu. Bunlardan tarımda işçi statüsünde
mevsimlik çalışanlar Tarım SSK'lı, kendi arazisinde ya
da kiraladığı arazide kendi adına çiftçilik yapanlar ise
Tarım Bağ-Kur'lu olarak kabul ediliyordu.
İŞÇİYE DOĞUM YARDIMI
GELİYOR
Tarım SSK isteğe bağlı bir sigortalılık şekli idi.
Tarım SSK ile normal SSK arasındaki farkları sıralayacak
olursak; n Tarım SSK'lılara doğum yardımları
yapılmıyordu,
Tarım sigortalısının ölümü durumunda ana ve babasına
aylık bağlanmıyordu,
İş kazasında yardım yapılabilmesi tarım sigortasında
kaza tarihinden 3 ay önce sigortanın başlamış olmasına
bağlı idi.
Evlenen tarım sigortalısı kadına çeyiz yardımı
verilmiyordu,
Yetim aylığı almaktayken evlenen kıza çeyiz yardımı
yapılmıyordu,
Alt sınır aylığı uygulaması bulunmuyordu. Bundan dolayı
da aylıkları daha düşüktü.
KENDİ TOPRAĞI OLAN
ÇİFTÇİ
Tarım Bağ-Kur'la esnaf Bağ-Kur'u arasındaki fark, Tarım
SSK ile normal SSK arasındaki kadar büyük değildir.
Özellikle 2003te yapılan düzenleme ile tarım
Bağ-Kur'luların sosyal güvenlik hak ve yükümlülükleri
esnafla önemli ölçüde eşitlendi.
Ancak tarım Bağ-Kur'luların ödedikleri primlerin
düşüklüğüne paralel olarak bağlanan aylıklar da
düşüktür. 2008 yılı Temmuz ayı için esnaf Bağ-Kur'unda
bağlanan en düşük aylık 533,22 YTL iken, tarım
Bağ-Kur'dan bağlanan en düşük aylık 396,79 YTL oldu.
TARIM KESİMİ KAYIRILMALI
Tarım kesimi ile ilgili olarak genel bir değerlendirme
yapacak olursak, bu kesim reform öncesi uygulamalarda
pozitif ayrımcılığa tabi tutulmuştu. Zira gerek
mevsimlik tarım işçileri, gerek çiftçiler ülkemizde
gelir düzeyi açısından son yüzde 20'lik dilimde yer
alıyor.
Normal SSK ve Bağ-Kur primlerinden daha düşük prim
ödedikleri dönemde bile ödeme güçlüğü çeken bu kesimin,
yeni dönemde diğer sigortalılarla aynı şartlara tabi
tutulmaları isabetli olmadı. Bize göre yeni dönemde de
mevsimlik tarım işçileri ve çiftçilerin sosyal güvenlik
bakımından kayrılmaları gerekiyor.
Yeni Sosyal Güvenlik Kanunu ile
isteğe bağlı sigortalılık da, tek bir sistem haline
geldi. Bu kapsamda, 1 Ekim 2008 ve sonrası çalışmaya
başlayan yeni memur isteğe bağlı sigorta için eski
adıyla Bağ- Kur yeni adıyla 4/b şartlarına uyacak
Sosyal güvenlik sistemimizde
esas olan zorunlu sigortalılıktır. Ancak kimi
vatandaşlarımız isteyerek ya da istemeyerek çalışma
hayatının dışında kalabiliyor. Bu durumdaki kişilerin de
sosyal güvenlik altına girmelerini sağlamak üzere isteğe
bağlı sigortalılık ihdas edildi. Reform öncesi isteğe
bağlı sigortalılık hem Emekli Sandığı hem SSK hem
Bağ-Kur kapsamında yer alıyordu. Ancak reform sonrası
her üç kurumun isteğe bağlı sigorta uygulaması da tek
bir sisteme dönüştürüldü. Bu tek sistemde, isteğe bağlı
prim ödemek isteyenler reform öncesi Bağ-Kur sigortalısı
gibi prim ödeyecek. Yani memur ve SSK'lı isteğe bağlı
sigortalılığa reform yasasında yer verilmedi. 1 Ekim
2008 sonrası durum her bir statü için ayrı ayrı
değerlendirildi. Önce memurlar;
4/B gibi prim ödenecek
Reform kanunuyla birlikte memurların isteğe bağlı
sigortası sona eriyor. Yeni memurlar, memuriyetten
ayrıldıktan sonra isteğe bağlı sigortalı olmak
isterlerse bugünkü Bağ-Kur (yeni kanunda 4/b)
şartlarında prim ödeyecek. Eğer emeklilik için gerekli
olan 9000 günün çoğunu isteğe bağlı olarak öderlerse
memur statüsü ile değil Bağ- Kur'lu statüsü ile emekli
olacaklar.
Yeni memurların isteğe bağlı olarak ödeyecekleri aylık
prim, Genel Sağlık Sigortası primi de dahil olmak üzere
en az asgari ücretin yüzde 32'si kadar olacak.
Ödeyebilecekleri en yüksek prim ise asgari ücretin 6.5
katının yüzde 32'dir.
10 yıl şartı kalktı
Reform kanunu ile memurların isteğe bağlı iştirakçiliği
kaldırıldığından, isteğe bağlı sigorta için 10 yıl şartı
da bulunmuyor. Memur ne zaman görevden ayrılırsa
ayrılsın isteğe bağlı sigorta için 4/b şartlarında prim
ödemeye başlayabilecek.
PEŞİN ÖDEMEYE İNDİRİM
İMKANI
İsteğe bağlı sigorta uygulamasında en önemli
yeniliklerden birisi de, sigortalıların gelecek 1 yıllık
primlerini peşin ödeme imkanının getirilmesi. Buna göre
isteğe bağlı sigortalı dilerse, gelecek 360 günün
primini peşin ödeyebilecek ve peşin ödemeden dolayı
erken ödeme indiriminden faydalanacak. Böylece daha önce
tarım SSK'lı ve tarım Bağ-Kur'lular için uygulanan
yıldan yıla prim ödeme imkanı yeni dönemde isteğe bağlı
sigortalılara da verilmiş oldu.
ESKİ MEMURLAR EMEKLİLİK
KESENEĞİNE DİKKAT ETMELİ
1Ekim 2008 öncesi memur olanların isteğe bağlı sigorta
hükümleri de yine eski mevzuata göre yürütülecek. Bu
açıdan 10 yıllık fiili hizmetini dolduranlar, isterlerse
görevlerinden ayrılarak sandığa isteğe bağlı kesenek
ödeyebilecek. Bu kişiler memur olarak çalışsaydılar
hangi tarihte emekli olacaklar idiyse, isteğe bağlı
olarak kesenek ödeyerek yine aynı tarihte emekli
olabilecek.
Ancak bu kişiler şunlara dikkat etmeli;
Toplu ya da aralıklı olarak toplam altı aydan daha fazla
emeklilik keseneği ve kurum karşılıklarını süresi içinde
yatırmayanların isteğe bağlı iştirakçilikleri sona erer,
Sandığa isteğe bağlı olarak kesenek öderken diğer sosyal
güvenlik kurumlarına zorunlu olarak prim ödemeye
başlayanların, takip eden aybaşından itibaren sandıkla
ilişikleri kesilir,
Çıkan yeniden giremez
Sandığa isteğe bağlı kesenek ödemekten vazgeçenlerin bu
taleplerini yazılı olarak ilettikleri tarihte sona erer,
İsteğe bağlılığını yazılı olarak sona erdirenler tekrar
isteğe bağlı olamaz.
İŞÇİ İÇİN 1080 GÜN ŞARTI
KALDIRILDI
Reform öncesinde SSK'ya isteğe bağlı sigortalı olabilmek
için;
Herhangi bir şekilde sigortalı olmamak,
Daha önce en az 1080 gün emeklilik primi ödemiş olmak,
Kendi çalışmasından dolayı aylık almıyor olmak,
Düzenli olarak her ay 30 gün üzerinden prim ödüyor olmak
gerekiyordu.
9000 günle emeklilik
Reform sonrası yeni dönemdeki isteğe bağlı sigorta ile
SSK isteğe bağlı sigortayı şöyle karşılaştırabiliriz:
1 Ekim sonrası isteğe bağlı sigortalı olmak isteyenler
artık SSK şartlarıyla değil 4/b (Bağ- Kur) şartlarıyla
isteğe bağlı prim ödeyecek.
Daha önce SSK'ya isteğe bağlı sigortalı olabilmek için
öncelikle 1080 gün emeklilik prim günü gerekiyordu.
Reform yasası ile birlikte bu şart kaldırıldı. Örneğin
daha önce hiçbir sosyal güvenlik kurumuna prim ödememiş
olan ev hanımı Emine Hanım, 15 Aralık 2008'de isteğe
bağlı sigortalı olmak isterse 4/b kapsamında prim
ödemeye başlayacak ve 9000 günle emekli olacak.
Reform öncesinde SSK'ya isteğe bağlı prim ödeyen birisi
7000 gün ve bayansa 58 yaşında, erkekse 60 yaşında
emekli olabiliyordu. Reformdan sonra isteğe bağlı prim
ödeyenler Bağ-Kur şartlarında emekli olacaklarından,
SSK'lılar için yeni prim günü olan 7200 günle değil 9000
günle emekli olabilecekler.
30 günden az prim
ödenebilecek
1 Ekim'den sonra isteğe bağlı sigortalılıktaki belki de
en tipik uygulama, ay içinde 30 günden az isteğe bağlı
primi ödeme imkanının getirilmesi. Örneğin bir
süpermarkette ayda 10 gün SSK'lı olarak çalışan Serdar
Bey, isterse kendisi 20 gün de isteğe bağlı prim
ödeyerek prim gününü 30'a tamamlayabilecek. Ancak burada
dikkat edilmesi gereken nokta, isteğe bağlı ödenen prim
gününün, SSK günlerinden fazla olmamasıdır. Aksi halde
Serdar Bey 7200 günle SSK'lı gibi değil, 9000 günle Bağ-
Kur'lu gibi emekli olacak.
1260 güne dikkat
Reformdan önce SSK'ya isteğe bağlı prim ödemeye
başlayanların 1 Ekim'den sonra isteğe bağlıda 3,5 yıldan
(1260 gün) daha fazla kalmamaları gerekiyor. Aksi halde
7000 günle SSK şartlarında değil, 9000 günle Bağ-Kur
şartlarında emekli olabilecekler.
Örneğin, halihazırda SSK'ya isteğe bağlı prim ödeyen ve
emekli olmasına 1300 günü kalan Nejla Hanım, 1 Ekim'den
sonra aynı isteğe bağlı sigortaya devam ederse, 1260 gün
ödedikten sonra SSK'dan değil, Bağ-Kur'dan emekli
olacak. Emeklilikte Bağ-Kur'a tabi olduğu için de en az
5 yıl daha prim ödemesi gerekecek. 1 Ekim'den sonra
Nejla Hanım'ın yapması gereken, isteğe bağlıya 1260 gün
ödedikten sonra geri kalan 40 gününü fiilen çalışarak
tamamlamak.
PRİM MİKTARI ARTIYOR
Reform öncesi SSK'ya isteğe bağlı prim ödeyenler en az
aylık asgari ücretin yüzde 25'i kadar prim ödüyorlardı.
Bu prime sağlık primi dahil değildi. 1 Ekim sonrası
isteğe bağlı prim ödemeye devam edecek olanlar veya yeni
başlayanlar Genel Sağlık Sigortası primi de dahil olmak
üzere yüzde 32 prim ödeyecek. Örneğin SSK isteğe bağlı
sigortalısı olan ev hanımı Zeynep Hanım, Eylül 2008'de
160 YTL prim öderken, Ekim 2008'de 204 YTL prim
ödeyecek. Zeynep Hanım, 1 Ekim sonrası artık sağlık
yardımlarını kendi primleri ile almaya başlayacak.
EMEKLİLİK YAŞI İSTEĞE
BAĞLI BAĞKURLULAR İÇİN DE ARTTI
Bilindiği gibi hem Tarım Bağ-Kur hem esnaf Bağ-Kur
kapsamında isteğe bağlı sigortalılığa yer verilir. Diğer
sosyal güvenlik kurumlarına tabi çalışmayan veya
buralardan gelir-aylık almayanlardan; Ev kadınları,
Herhangi bir işte çalışmayanlar, Bağ-Kur'a tabi zorunlu
sigortalılığı sona erenler, Yurtdışındaki vatandaşların
yanlarında bulunan ve herhangi bir işte çalışmayan
eşleri, Türkiye'de ikamet eden ve herhangi bir işte
çalışmayan yabancı uyruklular, talep etmeleri halinde
isteğe bağlı Bağ-Kur'lu oluyordu. İsteğe bağlı
sigortalılar sağlık primleri hariç emekliliğe esas
primleri ödüyorlardı.
PEK SÜRPRİZ YOK
Reform sonrasında, daha önce Bağ-Kur kapsamında isteğe
bağlı prim ödeyenler için büyük sürprizler yok. Ancak
bazı açılardan bunlar için de yeni dönem değişiklikler
getiriyor;
1 Ekim sonrası isteğe bağlı sigortalılar GSS primi de
ödeyeceklerinden önceki gibi yüzde 20 üzerinden değil
yüzde 32 üzerinden prim ödeyecek. Yani en az asgari
ücretin yüzde 32'si kadar aylık prim ödenecek. Örneğin
Eylül 2008'de esnaf Bağ-Kur'una 6. basamaktan isteğe
bağlı prim ödeyen Ali Bey, Ekim 2008'de isteğe bağlıya
devam ederse sağlık primi de dahil 204 YTL prim
ödeyecek.
KADEMELİ ARTACAK
1 Ekim sonrasında Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalıları
için prim ödeme gününde bir artış olmadı. Normal
emeklilik için yine 9000 gün prim ödemeleri gerekiyor.
Ancak emeklilik yaşı tıpkı diğer Bağ-Kur'lularda olduğu
gibi kademeli olarak artırıldı. Nitekim 1 Mayıs 2008 ve
sonrasında ilk defa isteğe bağlı prim ödemeye başlayan
Bağ-Kur'lular için emeklilik yaşı kadınlar için 58,
erkekler için 60'tan 2036 yılından başlamak suretiyle
kademeli olarak 65'e çıkacak.
Örneğin 10 Haziran 2008'de sigortası başlayan 1 Ocak
1980 doğumlu Emin Bey, aralıksız olarak prim öderse 9000
günü tamamladıktan sonra 60 yaşını tamamladığı 1 Ocak
2040 yılında emekli olacak. Emin Bey düzenli prim ödemez
de 9000 günü 2039 yılı içerisinde tamamlarsa bu kez 60
yaşında değil, 62 yaşını tamamladığı 1 Ocak 2042'de
emekli olacak.
30 NİSAN FARKI
Yaştan emeklilik için daha önce isteğe bağlı
Bağ-Kur'lular 15 yıl prim ödedikten sonra kadınlarda 58,
erkeklerde 60 yaşı tamamladıklarında emekli
olabiliyorlardı. 30 Nisan'dan sonra ilk defa isteğe
bağlı Bağ- Kur'lu olanlar yaştan emeklilikte yeni kanuna
tabi olacaklar. Buna göre kadınlar 61, erkekler 63
yaşlarında emekli olabilecekler.
EN FAZLA ÇALIŞILAN
STATÜYE BAKLILACAK
1 Ekim'den önce kimin nerden emekli olacağına son 7 yıla
bakılarak karar verilirken, 1 Ekim'den sonra ilk defa
sigortalı olacaklar için çalışma hayatında en fazla
hangi statüde çalıştığına bakılacak. Daha önceki
uygulamada, isteğe bağlı Bağ-Kur'a belirli bir süre prim
ödedikten sonra SSK'ya geçen kişiler daha erken emekli
olabiliyorlardı. 1 Ekim'den önce isteğe bağlı Bağ-Kur'lu
olanlar bu imkandan yararlanmaya devam edecekler. Ancak
yeni dönemde ilk defa isteğe bağlıya giriş yapacakların
bu hakları yok.
Sadettin ORHAN
03.10.2008 |
