|
6183
Sayılı A.A.T.H.K’na Göre Çizgili
çek ile ödeme
Bir kişinin bir
banka üzerine, bulunan alacağının tümünü ya da belirli
bir bölümünü diğer bir kişiye ödetmek amacıyla
düzenlediği belgeye, "çek” denir.
Bir kambiyo senedi olan çekte üçlü bir ilişki vardır.
Çek çeken (keşideci), muhataba senet de yazılı tutarın
ismen belirtilmesi zorunlu olmayan kişiye ödenmesini
emreder.
Türk hukuk sisteminde çek her zaman bir banka üzerinden
çekilir. Bir kişi üzerinden çekilen çek havale
hükmündedir. Çekin, bir banka üzerinden çekilebilmesi
için iki koşulun gerçekleşmesi gereklidir. Bunlardan
birincisi, bankayla çek çekecek kişi arasında da bu
konuya ilişkin bir anlaşmanın bulunmasıdır. Bankanın bir
kişiye çek karnesi vermesi halinde bu anlaşma var
sayılır. Diğeri, çek çeken kişinin muhatapta
kullanabileceği bir karşılığın bulunmasıdır.
Çekte şekil koşulları:
1) Eğer çek Türkçe yazılmış ise çek kelimesini, bir
başka dilde yazılmışsa o dilde çek kelimesi karşılığının
senet metninde bulunması gereklidir.
2) Çekte, kayıtsız ve şartsız belli bir meblağın
ödenmesi emri bulunmalıdır. Çekte faiz koşul olarak
konulamaz, konulduğu durumlarda çek geçerliliğini korur
fakat faiz işlem dışı tutulur.
3) Çekte ödeyecek kimsenin adı ve soyadı bulunmalıdır.
Türk Hukuk Sisteminde çek ancak bir banka üzerinden
çekilebileceğine göre, yasada yazılı olan ödeyecek
kimsenin ad ve soyadını, ödeyecek bankanın adı ya da
unvanı olarak anlamak gerekir.
4) Çekte ödeme yerinin belirtilmesi koşul değildir. Eğer
yer belirtilmemişse, muhatabın adının yanında yazılı
olan yer ödeme yeri sayılır. Birden fazla yer
gösterilmişse ilk yazılı yerde ödeme yapılır. Çekte hiç
bir yer belirtilmemişse bu durumda muhatap bankanın
merkezinin bulunduğu yer ödeme yeri sayılır.
5).Keşide tarihi önemli bir koşuldur. Tarihin
bulunmaması durumunda çek geçerli sayılmaz. Keşide yeri
gösterilmemişse keşidecinin adının yanında yazılı
bulunan yer keşide yeri olarak kabul edilir, eğer burada
da bir yer yok ise , senet çek olarak geçerli değildir.
6) Çekte keşidecinin imzası asli şekil koşuludur. Eğer
keşidecinin imzası bulunmazsa çek hükümsüzdür. imza el
yazısıyla olmalıdır, mühür vb. araçlarla atılan imzalar
geçersizdir.
Çekte vade ve ibraz süreleri :
Çek görüldüğü anda ödendiği için her hangi bir vade
konulamaz. Bir başka deyişle çekte tek tip vade vardır.
Vade konulması halinde çek geçerliliğini korur fakat
vade geçersiz sayılır. Çeke hiç bir vade konulmasa da
çek geçerliliğini korur. Yasa, gerçek düzenlenme
gününden ileri tarihe düzenlenen bir çekin keşide
edilmesi durumunda, "keşide gününden önce ödemek için
ibraz olunan bir çek ibraz günü ödenir" der.
Çekte üç tür ibraz süresi bulunmaktadır.
1) Çek yazıldığı yerde ödenecekse, ibraz süresi 10
gündür.
2) Çek yazıldığı yerden başka bir yer ya da aynı kıta
fakat farklı ülkede ödenecekse ibraz süresi bir aydır
3) Ayrı kıtalarda çekip ödenecek olan çeklerde ibraz
süresi 3 aydır.
Çekin devri :
Çekte lehtarın gösterilmesi zorunlu değildir, hamiline
de düzenlenebilir. Çek istendiği zaman nama ya da emre
de düzenlenebilir. Çekin devri, çekin düzenleniş biçimi
bakımından farklılıklar göstermektedir. Eğer çek
hamiline düzenlenmişse devir sadece çekin teslimiyle,
emre düzenlenmişse ciro ve teslim ile ve eğer nama
düzenlenmişse devir, devir beyanı ve teslim ile devir
işlemi gerçekleştirilir. Hamiline yazılı bir çekin ciro
edilmesi halinde ciro eden kişi çek bedelinin
ödeneceğini temin etmiş demektir.
Çekte ödeme :
Çek görüldüğü yerde ödeneceği için kabul sözü konusu
olamaz. Çek muhataba ibraz süresi içinde ibraz
edildiğinde ödeme yapılmalıdır. Çekler ödeme yapılması
için ancak iş günlerinde ibraz edilebilirler. İbraz
süresinin son günü tatile geliyorsa onu izleyen ilk günü
akşamına kadar ibraz süresi uzatılır.
Çek tedavüle çıktıktan sonra keşideci ancak çekin
kendisinin ya da bir üçüncü kişinin elinden isteği
dışında alındığını iddia ederek ödemeyi engelleyebilir.
Bunun dışında çekten bir tek ibraz süresi geçtikten
sonra sayılabilir. Çek hamili ibraz süresi içinde
muhataba çeki ibraz ederek ödeme istemelidir. Eğer bu
süre içinde ibraz edip de kendisine ödeme yapılamazsa bu
durumu tesbit ettirmelidir. Aksi halde rucu hakları
düşer. Tesbit üç türlü yapılabilir.
1) Noter kanalıyla
2) Muhatabın çek üzerine yazılı ve imzalı beyanıyla
3) Bir takas odasının aynı nitelikteki beyanıyla.
Çekin yanlışlıkla veya kasten başka birine ödenmesini
önlemek ve güvenliği artırmak amacıyla kabul edilmiş
olan bir yoldur. Ancak bir banka veya muhatabın bir
müşterisine ödenebildiği için çizgili çeke 'sadece
bankaya ödenebilen çek' adı da verilir.
TTK’na göre, çeki ya keşideci ya da hamil çizebilir.
Çekin çizilmesi, çekin iç yüzüne birbirine paralel iki
çizgi çizilmesidir. Ön yüzde bulunmak koşulu ile bu
çizgilerin yönü ile çizgiler arasındaki uzaklık önemli
değildir. Aynı şekilde bunlar arasında tam bir
paralellik bulunması ya da çizgiyi çizen tarafından
imzalanması gerekmez.
Çizginin kesinlikle bir kalemle yapılması zorunluluğu da
yoktur. Çekin boydan boya zımbalanmak suretiyle çizgili
hale getirilmesi de mümkündür.
Çek, ya genel ya da özel olarak çizilebilir. İki çizgi
arasına hiç bir işaret konulmamış ya da banka kelimesi
veya buna benzer ibare konulmuşsa, çek genel olarak
çizilmiş demektir. Eğer iki çizgi arasına belirli bir
bankanın adı yazılmışsa bu özel çizgili bir çektir.
Genel çizgili çekin özelliği çizgili çeke dönüştürülmesi
mümkün ise de, aksi geçerli değildir.
Kanun, çizgilerin ya da anılan banka adının silinmesini,
hükümsüz saymıştır . Özel çizgili çek, keşidecinin ya da
hamilin, ödemenin belli bir bankaya yapılmasını
istemeleri durumunda başvurulan bir yoldur.
Yukarıda da belirtildiği üzere, genel olarak çizilen çek
muhatap banka tarafından ancak bir bankaya ya da
muhatabın bir müşterisine ödenebilir. Doktrinde
denildiği üzere, bir bankanın müşterisi sayılabilmek
için o banka tarafından tanınabilmek yeterli değildir.
Aksine, ilgili kişinin o banka ile belirli bir iş
ilişkisi içinde bulunması zorunludur.
Buna karşılık özel olarak çizilen çek, muhatap
tarafından ancak adı gösterilen bankaya ya da bu banka
muhatap ise, onun müşterisine ödenebilir. Ancak adı
çekte gösterilen banka tahsil fişini bir diğer bankaya
yatırabilir.
Bir banka çizgili çeki ancak müşterisinden ya da diğer
bir bankadan edinebilir. Yine bir banka, çizgili çeki
sözü edilenler dışında kalan kişiler hesabına tahsil
edemez.
Çek, birden fazla özel olarak çizilmişse, muhatabın bu
çeki ödemeye yetkili olabilmesi için, çekin ikiden fazla
çizilmemiş bulunması ve çizgilerden birinin çekin bir
takas odası tarafından tahsil edilebilmesi amacıyla
yapılmış olması zorunludur.
Çizgili çeke ilişkin olarak yukarıda açıklanan hükümlere
aykırı hareket eden muhatap, çek bedelini aşmamak
koşuluyla doğan zarardan sorumludur. Bazı hallerde,
ilgili kişinin birlikte kusurunun bulunduğu kanıtlanarak
tazminat tutarının indirilmesi mümkün olabilir
A.A.T.K 42 . maddesine göre,çizgili çekle yapılan
ödemeler Ticaret Kanunu hükümlerine tabidir, ancak :
1. Amme alacağının ödenmesi için düzenlenen çek ilgili
vergi dairesi adına, emre muharrer olmadığı kaydı ile ve
bir banka üzerine çekilir. Alacağın teşhisine yaramak ve
Ticaret Kanununa aykırı olmamak üzere çek üzerine
dercedilecek malumatı tespit etmeye Maliye Vekaleti
salahiyetlidir,
2. Çek veya münakale emrinin veya banka kartı, kredi
kartı ve benzeri kartlar ile yapılan ödemenin herhangi
bir sebeple tediye edilmemesi halinde amme alacaklısının
borçluya karşı rücu hakkı mahfuzdur.
2 numaralı fıkra gereğince muamele yapıldığı takdirde
çek veya münakale emrinin kabul edilmemesi keyfiyeti
tevsik ve bu durum münakale isteyene, keşideciye veya
bunların temsilcilerine tebliğ edilerek kabul edilmeyen
çek iade olunur.
ÖNDER ÖZSOY
Serbest Muhasebeci
Mali Müşavir
ozsoy_1973@hotmail.com
01.04.2008
|
