Komisyon geliri elde eden ticaret erbabının geliri, Gelir Vergisi Kanuna göre Ticari Kazanç olup; bu makalemizde sebze ve meyve komisyoncularının belge düzenini, gelir ve katma değer vergisi yönünden irdelemeye çalışacağız. 

1.VERGİNİN TANIMI

            Vergi; kamu hizmetlerini karşılamak amacıyla, kişilerden ve kuruluşlardan kanun yoluyla toplanan paralardır. Vergi; devlet ve diğer kamu kuruluşlarının, kamu hizmetlerinin finansmanını karşılamak üzere kişilerden zorla aldıkları paralardır. Vergi anayasamızda yer alan ve herkesin ödeme gücüne göre ödemekle yükümlü olduğu bir görevdir. Anayasada yer alması nedeniyle yerine getirilmesi zorunlu ve çok önemli bir ödevdir. Verginin zorla alınması, anayasada yer alması ve bir vatandaşlık görevi olmasındandır. Dolayısıyla kimsenin vergi ödememe gibi ya da ödeme konusunda direnme gibi bir tercihi söz konusu olamaz. Anayasamızın 73. maddesinde vergi ile ilgili tanım açıkça ifade edilmiş ve bu konu ile yetkili organlar açıkça belirtilmiştir. Vergileme yetkisi devletindir ve egemenlik gücüne dayanarak devlet kişilerden vergi alır. Kamusal hizmetlerin yerine getirilebilmesi için yapılacak harcamalarda vergiler çok önemli bir mali kaynak oluşturmaktadır

a) Gelir Vergisinin Tanımı

            Gerçek kişilerin gelirleri gelir vergisine tâbidir. “Gelir bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır” www.muhasebenet.net

ı- Sebze ve Meyve Komisyoncusu

            Belediyelerin gösterdiği kapalı mahallerde, müstahsilden gelen malların tüketiciye veya tüccara satılmasına aracılık ederek komisyon geliri elde eden ticaret erbabıdır. Sebze ve meyvelerin toptan satışı ile uğraşırlar, müstahsilden veya tüccardan gelen malların tüketiciye veya tekrar tüccara satılmasına aracılık ederler. Kendi adına, müvekkili hesabına komisyon esası üzerine çalışırlar. Kendilerine işyeri tahsis edilen meslek mensuplarıdır. Borçlar Kanunu’nun 416.maddesinde “Alım ve satım işlerinde komisyoncu, ücret mukabilinde kendi namına ve müvekkili hesabına kıymetli evrak ve menkul eşya alım ve satımını deruhte eden kimsedir.” şeklinde tanımlanmıştır.

ıı-Toptancı Halleri

            Büyükşehir belediyeleri ve büyükşehir belediye teşkilatı bulunmayan şehirlerde belediyeler ve/veya diğer gerçek ve tüzel kişi tacirler tarafından birlikte veya ayrı ayrı olmak üzere, İçişleri Bakanlığının görüşü ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığının izni ile kurulabilir

ııı-Toptancı Hallerinde Satışlar

            Üreticiler, üretici birlikleri, komisyoncular ile kendi nam ve hesaplarına olmak üzere yaş sebze ve meyve toptan ticareti ile iştigal eden gerçek ve tüzel kişiler tarafından yapılır. Yukarıda sayılan kişi ve kuruluşların toptancı hal içerisinde kendi aralarında mal almaları, satmaları ve devretmeleri yasaktır. Satış bedelinden mevzuatla belirlenen oranlar üzerinden hesaplanan kanuni kesintiler çıkarıldıktan sonra kalan miktar, komisyoncular tarafından üreticilere ödenir

b) Sebze ve Meyve Komisyoncularında Belge Düzeni

            Vergi Usul Kanununa göre faturanın, malı satan tüccar tarafından düzenlenmesi gerekmektedir. Komisyoncular vasıtasıyla yapılan satışlarda alıcı ve satıcı karşı karşıya değildir. Komisyoncu, müstahsilden veya tüccar tarafından satılmaları için gönderilen sebze ve meyveleri kendi adına, müvekkili hesabına satarak satış bedeli üzerinden komisyon geliri elde etmektedir. Vergi Usul Kanunu’na göre faturanın malı satan tüccar tarafından düzenlenmesi gerekmektedir. Ancak sebze ve meyve komisyoncularına müstahsil veya tüccar tarafından satışı yapılmak üzere gönderilen sebze ve meyvelerin fiyatının, ağırlığının ve fire durumunun önceden bilinememesi ve fiyatların toptancı hallerinde arz ve talebe göre günlük olarak tespit edilmesi nedeniyle, satılan mala ait faturanın komisyoncular tarafından düzenlenmesi Vergi Usul Kanununun mükerrer 257’nci maddesi uyarınca uygun görülmüştür.

            Vergi Usul Kanununun 230’uncu maddesinin 2’nci fıkrasında; malın satılmak üzere bir komisyoncu veya diğer bir aracıya gönderildiği hallerde, malın gönderen tarafından sevk irsaliyesine bağlanması gerektiği belirtilmiştir. Dolayısıyla, toptancı halinde satılmak üzere sebze ve meyve komisyoncusuna mal gönderenin, malı gönderirken sevk irsaliyesi düzenlemesi gerekmektedir.

Yine aynı kanunun 230/5’inci maddesine göre; malın alıcıya teslim edilmek üzere satıcı tarafından taşındığı veya taşıttırıldığı hallerde satıcının, teslim edilen malın alıcı tarafından taşınması veya taşıttırılması halinde alıcının, taşınan veya taşıttırılan mallar için sevk irsaliyesi düzenlenmesi ve taşıtta bulundurulması şarttır. Buna göre, sebze ve meyve komisyoncusu tarafından satılan malın komisyoncu tarafından taşındığı veya taşıttırıldığı hallerde sevk irsaliyesinin sebze ve meyve komisyoncusu tarafından düzenlenmesi gerekir. Ancak uygulamada mal genellikle alıcı tarafından taşınmakta veya taşıttırılmaktadır. Dolayısıyla sevk irsaliyesi çoğunlukla malı alan alıcı tarafından düzenlenmektedir.

ı- Satış Bordrosu

            Satış sırasında komisyoncu tarafından iki örnek olarak düzenlenen, satılan malın cinsini, miktarını, kalitesini, fiyat ve kap markası ile komisyoncunun unvanını belirten kopyalı ve zımbalı çizelgedir. Satış bordrosunun bir örneğinin komisyoncu tarafından imzalanarak her akşam Hal Müdürlüğüne bildirilmesi zorunludur.

ıı-Cari Hesap Defteri

            Komisyoncuların kendilerine satılmak üzere mal gönderen her üretici için ayrı sayfa açtıkları, mal giriş ve satış miktarları ile satış bedellerinin kaydedildiği defterdir.
Bu deftere, mal giriş ve satış miktarlarının, masrafların, toptan mal satış bedelinin ve üreticiye gönderilmiş olan satış bedeli ve gönderilme tarihlerinin ayrı ayrı kaydedilmesi zorunludur.

            Sebze ve meyve komisyoncuları birer tüccar sayılmaktadırlar. 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 176’ıncı maddesine göre tüccarlar defter tutma bakımından iki sınıfa ayrılmıştır. Buna göre;
      1’inci sınıf tüccarlar, bilanço esasına göre,
      2’nci sınıf tüccarlar, işletme hesabı esasına göre, defter tutarlar.

Aynı kanunun 182’nci maddesine göre bilanço usulüne göre tutulacak defterler sayılmıştır.

Bunlar:

           1-Yevmiye defteri
           2-Defter-i Kebir
           3-Envanter defteridir.

            Yine aynı kanunun 193’üncü maddesine göre işletme hesabı esasına göre tutulacak defter olarak sadece işletme hesabı defteri sayılmıştır.

           Buna göre, sebze ve meyve komisyoncuları eğer 1’inci sınıf tüccar iseler bilanço usulüne göre belirtilen yevmiye defteri, defter-i kebir ve envanter defterini, 2’nci sınıf tüccar iseler işletme hesabı esasına göre belirtilen işletme hesabı defterini tutmak zorundadırlar.

c) Sebze ve Meyve Komisyoncularında Katma Değer Vergisi

 ı-Katma Değer Vergisine Göre Teslim 

            Bir mal üzerindeki tasarruf hakkının malik veya onun adına hareket edenlerce, alıcıya veya adına hareket edenlere devredilmesidir. Bir malın alıcı veya onun adına hareket edenlerin gösterdiği yere veya kişilere tevdii teslim hükmündedir. Malın alıcıya veya onun adına hareket edenlere gönderilmesi halinde, malın nakliyesinin başlatılması veya nakliyeci veya sürücüye tevdi edilmesi de mal teslimidir.

            Bir mal üzerindeki tasarruf hakkının iki veya daha fazla kimse tarafından zincirleme âkit yapılmak suretiyle, malın bu arada el değiştirmeden doğrudan sonuncu kişiye devredilmesi halinde, aradaki safhaların her biri ayrı bir teslimdir.

ıı-Katma Değer Vergisine Göre Vergiyi Doğuran Olay ;

a- Mal teslimi ve hizmet ifası hallerinde, malın teslimi veya hizmetin yapılması,

b-Malın tesliminden veya hizmetin yapılmasından önce fatura veya benzeri belgeler verilmesi hallerinde, bu belgelerde gösterilen miktarla sınırlı olmak üzere fatura veya benzeri belgelerin düzenlenmesi,

c- Kısım kısım mal teslimi veya hizmet yapılması mutad olan veya bu hususlarda mutabık kalınan hallerde, her bir kısmın teslimi veya bir kısım hizmetin yapılması,

e- Komisyoncular vasıtasıyla veya konsinasyon suretiyle yapılan satışlarda, malların alıcıya teslimi,

f- Malın alıcıya veya onun adına hareket edenlere gönderilmesi halinde, malın nakliyesine başlanması veya nakliyeci veya sürücüye tevdii,

g-Su, elektrik, gaz, ısıtma, soğutma ve benzeri enerji dağıtım veya kullanımlarında bunların bedellerinin tahakkuk ettirilmesi,

ı- İthalatta, Gümrük Kanununa göre gümrük vergisi ödeme mükellefiyetinin başlaması, gümrük vergisine tabi olmayan işlemlerde ise gümrük beyannamesinin tescili,

i-İkametgâhı, işyeri, kanunî merkezi ve iş merkezi Türkiye'de bulunmayanlar tarafından yabancı ülkeler ile Türkiye arasında yapılan taşımacılık ile transit taşımacılıkta gümrük bölgesine girilmesi veya gümrük bölgesinden çıkılması,

            Katma Değer Vergisi Kanununun 10/b maddesine göre, malın tesliminden veya hizmetin yapılmasından önce fatura veya benzeri belgeler verilmesi hallerinde, vergiyi doğuran olay bu belgelerde gösterilen miktarla sınırlı olmak üzere fatura veya benzeri belgelerin düzenlenmesi anında meydana gelir.
      
            Teslimleri katma değer vergisine tabi bulunan mükellefler tarafından gönderilen malların, sebze ve meyve komisyoncuları tarafından gerçek usule tabi katma değer vergisi mükelleflerine satışında % 1, katma değer vergisi mükellefi olmayanlara satışında % 8 oranında katma değer vergisi hesaplanacaktır.

           Bu vergi, komisyoncu tarafından malı gönderen mükellefe intikal ettirilecek ve bu mükellefler tarafından genel hükümlere göre beyan edilerek ödenecektir.

           Teslimleri katma değer vergisine tabi mükellefler adına komisyoncular vasıtasıyla satılan mallara ait katma değer vergisi, komisyoncunun düzenlediği satış ve komisyoncu faturasında, mal bedelinden ayrı olarak gösterilecektir.

          Bu vergi, yukarıda da belirtildiği üzere komisyoncu tarafından beyan edilmeyecektir.

            Katma Değer Vergisi Kanununun 17/4-b maddesi uyarınca, gelir vergisi kanununa göre gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçiler tarafından yapılan teslimler katma değer vergisinden istisna tutulmuştur.

           Buna göre, teslimleri katma değer vergisinden istisna bulunan ve gelir vergisi kanununa göre gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçiler tarafından gönderilen malların, komisyoncular tarafından satışında katma değer vergisi uygulanmayacaktır.

           Ancak yanlışlıkla katma değer vergisi uygulanması halinde, tahsil edilen bu vergi, komisyoncular tarafından verilecek 2 nolu KDV beyannamesinde “fazla ve yersiz hesaplanan katma değer vergisi” olarak beyan edilecektir. Sebze ve meyve komisyoncularının, kendilerine mal gönderen üreticilerin veya tüccarların mallarını satmaları karşılığında aldıkları komisyon bedelleri, genel oranda % 18 katma değer vergisine tabi bulunmaktadır.
Komisyoncular bu hizmetlerine ait katma değer vergisini, genel esaslara göre beyan edeceklerdir.

            Komisyoncuların, kendilerine satmak üzere mal gönderen üreticiler veya tüccarların mallarını sattıktan sonra, bu kimseler adına düzenledikleri komisyon faturalarında gösterilen giderlere ait katma değer vergisi ( örneğin, nakliye ve komisyon bedeline ait katma değer vergisi ) komisyoncular tarafından indirim konusu yapılmayacaktır.

            Komisyon faturalarında gösterilen masraflara ait katma değer vergisi, genel hükümler çerçevesinde, satılmak üzere malı gönderen gerçek usulde katma değer vergisi mükellefleri tarafından indirim konusu yapılabilecektir.

            Taze sebze ve meyveler, 2002/4480 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile değişen şekli uyarınca, KDV oranlarının belirlendiği, KDV Kanununa ekli II sayılı listenin A bölümünün 5’inci sırasında temel gıda maddesi olarak sayılmış ve teslimleri % 8 oranında katma değer vergisine tabi tutulmuştur. Ancak, taze sebze ve meyvelerin toptancı hallerinden geçmesini teşvik etmek ve böylece belge düzenine işlerlik kazandırmak amacıyla, toptancı hallerinden yapılan taze sebze ve meyve teslimlerinde uygulanan katma değer vergisi oranında indirim yoluna gidilmiştir. Yapılan sebze ve meyve teslimlerinde KDV oranı % 1; katma değer vergisi mükellefiyeti bulunmayanlara yapılan sebze ve meyve teslimlerinde ise KDV oranı % 8 olarak uygulanacaktır. Maliye bakanlığının 91 seri nolu tebliğine göre;  toptancı hallerinde faaliyet gösterenler tarafından yapılan teslimler şu şekilde olmalıdır: 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu'nun 28 inci maddesinin, mal ve hizmetlere uygulanacak katma değer vergisi oranlarının tespiti konusunda Bakanlar Kuruluna verdiği yetkiye dayanılarak yayımlanan 2002/4480 sayılı Kararnameye ekli I sayılı listenin 14 üncü sırası ile "24.06.1995 tarihli ve 552 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye göre toptancı hallerinde faaliyette bulunanlara ve bunlar tarafından gerçek usule tabi katma değer vergisi mükelleflerine yapılan taze sebze ve meyve (mamulleri hariç) teslimleri" % 1 vergi oranı kapsamına alınmıştır. Toptancı hallerinde faaliyet gösteren bazı mükellefler, kendi işletmelerine ait mallar ile toptancı hallerindeki diğer işletmelerden satın aldıkları malları toptancı halleri dışındaki ünitelerinde satışa sunabilmektedir.

            Toptancı hallerinde faaliyet gösterenlerin, hallerden temin ettikleri taze sebze ve meyveleri hal dışındaki ünitelerinde satmaları halinde de Kararname hükümlerine göre işlem yapılacak ve bu ünitelerden gerçek usule tabi katma değer vergisi mükelleflerine yapılan teslimlerde %1, diğer teslimlerde ise % 8 katma değer vergisi oranı uygulanacaktır.Sebze ve meyve komisyoncuları, yaptıkları sebze ve meyve satışları karşılığında aldıkları komisyon bedelleri üzerinden komisyon faturalarında hesapladıkları katma değer vergilerini, söz konusu malların satış tarihini takip eden ayın 24’üncü günü akşamına kadar ilgili vergi dairesine beyan etmek ve beyanname verecekleri ayın 26’ncı günü akşamına kadar ödemek zorundadırlar.

ııı- Sebze ve Meyve Komisyoncuları Tarafından Yapılması Gereken Gelir Vergisi  

                               Tevkifatı ve Müteselsil Sorumluluk Uygulaması  

            Sebze ve meyve komisyoncuları, çiftçiden alarak satımına aracılık ettikleri zirai ürünlerin bedelini yine çiftçiye öderken, Gelir Vergisi Kanununun 94’üncü maddesinin 11 numaralı bendine göre gelir vergisi tevkifatı yapmak zorundadırlar. Yapılacak tevkifat oranı, GVK’ nın 94’üncü maddesinin 11/b-ii numaralı bendine göre % 4 olarak belirlenmiştir.

           Ancak, 552 Sayılı Yaş Sebze ve Meyve Ticaretinin Düzenlenmesi ve Toptancı Halleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin l8 inci maddesinde; Toptancı hallerinde satılan zirai ürün bedelleri üzerinden yapılacak gelir vergisi tevkifat oranının, ticaret borsalarında tescil ettirilerek satın alınan zirai ürün bedelleri üzerinden yapılan tevkifat oranı olarak uygulanacağı hükme bağlanmıştır. Buna göre, yapılacak tevkifat oranı, Gelir Vergisi Kanununun 94’üncü maddesinin 11/b-i numaralı bendine göre % 2 olacaktır.

            Sebze ve meyve komisyoncuları, yukarıda da belirtildiği üzere, çiftçiler tarafından gönderilen zirai ürünlerin bedelini yine çiftçilere öderken, gelir vergisi tevkifatı yapmak zorundadırlar. Sebze ve meyve komisyoncularının tüccarlar tarafından gönderilen zirai ürünlerin bedelini yine tüccarlara ödedikleri sırada gelir vergisi tevkifatı yapma zorunlulukları bulunmamaktadır. Ancak burada, sebze ve meyve komisyoncuları tarafından dikkat edilmesi gereken bir husus vardır. Bu da müteselsil sorumluluk uygulamasıdır. Müteselsil sorumluluk uygulaması, Vergi Usul Kanununun 11’inci maddesinde “Vergi kesenlerin sorumluluğu” başlığı altında düzenlenmiştir. Söz konusu madde aynen şu şekildedir;“Yaptıkları veya yapacakları ödemelerden vergi kesmeye mecbur olanlar, verginin tam olarak kesilip ödenmesinden ve bununla ilgili diğer ödevleri yerine getirmekten sorumludurlar. Bu sorumluluk, bunların ödedikleri vergilerden dolayı asıl mükelleflere rücu etmek hakkını kaldırmaz.”

            Sebze ve meyve komisyoncularının yapmış oldukları faaliyetler, ticari faaliyet kapsamında değerlendirilmekte olup, sebze ve meyve komisyoncularının bu faaliyetler karşılığında elde ettikleri kazançları Gelir Vergisi Kanununun 37’inci maddesine göre ticari kazanç olarak sayılmıştır. Buna göre, sebze ve meyve komisyoncuları ticari kazanç hükümlerine göre vergilendirilirler.

            Daha önce de belirtildiği gibi tüccar sayılan sebze ve meyve komisyoncuları, Gelir Vergisi Kanununun 85’inci maddesinin 1’inci fıkrasına göre, bir takvim yılı içinde elde ettikleri ve gerçek usule göre tespit ettikleri kazanç ve iratları için yıllık gelir vergisi beyannamesi verirler. Yine aynı kanunun 85’inci maddesinin 2’nci fıkrasına göre kazanç temin etmemiş olsalar bile, bu beyannameyi vermek zorundadırlar.

            Komisyoncular üreticilere tanzim etmiş bulundukları fatura üzerinde % 1 oranında tarım bağ-kuru kesintisini 2926 sayılı Kanun gereği zorunludur. Bu fatura üzerinde çiftçinin adı, soyadı baba adı, adresi, doğum yeri, doğum tarihi, bağ-kur numarası yer alır. Kesilen bağ-kur kesintileri tevkifata ait bildirim listesi ile diğer ayın yirmisine kadar Halk Bank, Vakıf Bank, Emlak Bankasına ve kuruma yatırılır. Listenin bir sureti ve ödeme makbuzu kuruma verilir.

            Komisyoncular malı gönderen memur, muafiyet belgesi varsa veya gerçek usulde vergi mükellefi ise tarım bağ- kuru kesintisi yapmazlar.

ıv- Sebze ve Meyve Komisyoncularında BS Formu

            Bilindiği üzere, belirli bir haddi aşan mal ve hizmet alımlarını "Mal ve Hizmet Alımlarına İlişkin Bildirim Formu (Form Ba)" ile; mal ve hizmet satışlarını ise "Mal ve Hizmet Satışlarına İlişkin Bildirim Formu (Form Bs)" ile bildirme yükümlülüğü, bilanço esasına göre defter tutan mükellefleri kapsamaktadır. Bildirim mecburiyeti bulunan mükelleflerce, belirlenen hadler çerçevesinde yapılan her türlü mal ve/veya hizmet alış ve satışları, bunlara ilişkin belgenin türüne göre Ba-Bs bildirim formlarına dahil edilecektir. Mükelleflerin 2010 yılı ve müteakip yılların aylık dönemlerine ilişkin mal ve/veya hizmet alışları ile mal ve/veya hizmet satışlarına uygulanacak had 5.000 TL olarak yeniden belirlenmiştir. Buna göre, bir kişi veya kurumdan katma değer vergisi hariç 5.000 TL ve üzerindeki mal ve/veya hizmet alışları, BA Formu ile satışlarını ise BS Formu ile beyan edeceklerdir. Sebze ve meyve komisyoncularının müşterisi adına kestiği faturayı hem Katma Değer Vergisi Beyannamesi hem de BS formu ile beyan etmeyip buna karşın sebze ve meyve komisyoncularından mal alan vergi mükelleflerinin bu alımlara istinaden tutarları BA Formu ile beyan etmesi halinde, sebze ve meyve komisyoncusunun da bilanço esasına göre defter tutması halinde, çapraz kontrollerde uyumsuzluk çıkabileceğini göz ardı etmemek gerekir.

SONUÇ

            Vergi Usul Kanunun 3’üncü maddesinde, “Vergi kanunları lafzı ve ruhu ile hüküm ifade eder. Lafzın açık olmadığı hallerde vergi kanunlarının hükümleri, konuluşundaki maksat, hükümlerin kanunun yapısındaki yeri ve diğer maddelerle olan bağlantısı göz önünde tutularak uygulanır.” denilmektedir. Sebze ve meyve komisyoncularının belge düzen ve vergisel yönünün iyi irdelenip kanunun konuluş maksadına göre hareket edilmesi ve tarıma dayalı ülkemizde bu sektördeki vergisel kayıpların en aza indirilerek milli ekonomiye kazandırılması gerekir.

SMMM ÖNDER ÖZSOY

info@onderozsoy.com