|
VERGİ ADALETİ NEDEN SAĞLANAMIYOR ?
Ülkemizde toplanan
vergilerin vatandaştan adil ve eşit toplanmadığı bilinen
bir gerçek olduğu gibi herkeste bu adaletsizlikten
şikayetçidir.
Önce verginin neye göre adil olup olmadığını, hangi
kıstaslara göre alınması gerektiğini açıklayıp, daha
sonra adaletsizliğin sebepleri ile çözüm yollarına
değineceğiz.
Vergi, Devletin vatandaştan hükümranlık hakkına
dayanarak, kişilerin mali güçleri ile orantılı olarak
yasalara dayanarak zorla aldığı bir paradır. Burada zor
kelimesi mecburiyeti(yükümlü olmayı) ifade etmektedir.
Bu tanımı Anayasa’mızın 73 üncü maddesindeki hükme
dayanarak yapmaktayız. Tabi ki her şeyde olduğu gibi
verginin de hukuka uygun alınması esastır. Vergi Ödevi
ile ilgili madde hükmü aşağıya aynen alınmıştır.
MADDE 73 - Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere,
malî gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür.
Vergi yükünün adaletli ve
dengeli dağılımı, maliye politikasının sosyal amacıdır.
Vergi, resim, harç ve benzeri malî yükümlülükler kanunla
konulur, değiştirilir veya kaldırılır.
Vergi, resim, harç ve
benzeri malî yükümlülüklerin muaflık, istisnalar ve
indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun
belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik
yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna verilebilir.
Gel gelelim ki bu yasalar çıkarken hep normal,
olumlu,standart, bilinçli,yasalara saygılı kişilere göre
çıkmaktadır. Hatta vergi yasalarının çoğunu Avrupa’dan
(Almanya vs.) ithal ediyoruz. Esaslarını oradan alıp,
birkaç değişiklikle uygulamaya sokuyoruz.
Aslında yasalar doğru. Burada bir sorun yok. Sorun
uygulamada ve yasaların toplum yapımıza uymamasında.
Avrupa insanının yapısı ve standardı oturmuş, her şey
kayıt altında, Devlet zengin,toplum bilinçli, ekonomik
alt yapısı oturmuş,Devletin sosyal uygulamaları
vatandaşa güven veriyor. Bizde ise bunlardan bahsetmek
şu an için mümkün değil. Güzel bir elbise alıyoruz.
Kimimize bol geliyor, kimisine dar geliyor. Herkes bir
yerden yırtıyor. Devlet vergi yasalarına yama yapma ile
uğraşıyor. Ağır önlemler alıyor. Bu önlemler uyanıkları
caydırmak için derken garibanları yıkıyor. Uyanık zaten
tedbirini alıyor. Sonuçta olan dürüst, yasalara saygılı
ve Devletine bağlı vatandaşlara oluyor.
Vergi adaletsizliğinin ana nedenlerinden biri kayıt dışı
ekonomidir. Kayıt dışı ekonomiyi besleyen de vergi
oranlarının yüksek oluşu, sık yapılan vergi afları,
uygulamadaki ve yasalardaki boşluklar, denetimsizlik
vb.dir.
Günümüzde gelişmiş ülkelerde; kayıt dışı ekonomi %10 lar
seviyesindedir. Türkiye maalesef bu konuda Nijerya,
Mısır ve Tunus’un hemen yanındadır. Son yıllarda yapılan
çalışmalarla bu rakam biraz küçülmüş olabilir. Bu oran
%45 ler civarında tahmin edilmektedir. Bilinen o ki;
ülkemizde halen ciddi bir kayıt dışı ekonominin
varlığıdır.
Batılı ülkelerde ki kayıt dışılıkla bizimkisi farklı
cereyan etmektedir. Batıda kayıt dışı denildiği zaman
silah, uyuşturucu vb. gibi yasa dışı (yer altı
faaliyetleri) işler akla gelmektedir. Bizde ise yasal
işlerimizde de büyük oranda kayıt dışı söz konusudur.
Kayıt dışılığı körükleyen bir sebep de ekonomik
krizlerdir. Kriz dönemlerinde maliyetleri düşürmek için
satışlarda, alışlarda, istihdam da kayıt dışına
yönelmektedir.
Öte yandan ülkemizde teknolojik gelişmeler nedeniyle
işgücü yerine makineler çalışmakta olup, işgücü işsiz
kaldığından kayıt dışına yönelmektedir. Gerek kriz gerek
teknolojik gelişmeler sonucu olsun işsiz kalan insanlar
ya sigortasız çalışmakta ya da kayıt dışı işler yapmaya
yönelmektedirler.
Sermayenin devamlı el değiştirmesi, iktidarların
yaptıkları yada neden oldukları sermaye transferi de
kayıt içinde olan işlemlerinde kayıt dışına çıktığını
göstermektedir. Bu da kayıt dışılığı körüklemektedir.
Zira siyasi iktidarların güven vermeyen yaklaşım ve
politikaları da kayıt dışılığı beslemektedir.
Enflasyonist ortamlar da kayıt dışı işlemleri
yaratırlar.
Yine vergi uygulamalarının yetersizliği, denetimin
azlığı, muhasebe ve müşavirlik hizmetlerinin
yetersizliği gibi sebepler de hem kayıt dışı işlemleri
çoğaltmakta hem de vergi adaletsizliğini beraberinde
getirmektedir.
Toplum yapısı ve bulunduğumuz ülke konumumuz gereği
sınırda kaçakçılık ve bunun oluşturduğu alt piyasa
işlemleri de kayıt dışılığı arttırmaktadır.
Kayıt dışılığın çok olması, vergi oranlarının yüksek
oluşu, vergi afları, güvensiz hükümet politikaları vs.
sonucunda vergiye tabi işlemler kayıt dışı kaldığı için,
gün geçtikçe gelir ve kurumlar vergisi gibi dolaysız
vergilerin tutarı düşmektedir. Bu tür vergiler kazanç
üzerinden alındığı için az kazanandan az, çok kazanandan
çok vergi alınır. Dolaysıyla bu vergilerde vergi adaleti
daha fazladır. Çünkü kazançla orantılı alınır.
Ama ülkemizde son yıllarda Dolaylı Vergiler (KDV, ÖTV,
tekel vergileri,akaryakıt tüketim vergisi ve diğer
tüketim vergileri gibi) tutar olarak çok yükselmektedir.
Bu durum vergi adaletini yok etmektedir. Dolaylı
vergiler harcama üzerinden alınırlar. 1 paket sigara, 1
şişe rakı, 1 lt. benzini kim kullanırsa kullansın
vergiyi eşit şekilde öder. Trilyoner bir iş adamı veya
10 larca gayrimenkul ve geliri olan da; sigara içerken
aynı vergiyi, ekmek bulamayan garibanda sigara içerken
aynı vergiyi öder. Vergi mali güç ile orantılı alınmak
zorundadır. Burada bir haksızlık vardır. Ama dolaylı
vergileri toplamak çok kolaydır. Hükümetler, dolaysız
vergiyi iyi takip edemediği için hemen sıcak paraya
dönebilen ve daha yaygın kitlelerden alınabilecek
dolaylı vergileri tercih etmektedirler. Bu tercih her
geçen gün vergi adaletini bozmaktadır.
2005 yılı Maliye Bakanlığı verilerine göre yaklaşık
olarak Dolaylı Vergilerin oranı %73’e çıkmış, dolaysız
vergilerin oranı ise %27’lere inmiştir. Bu oran Avrupa
Birliği ülkelerinde %35 ile %65 gibidir. Bir ülkede
Dolaysız vergilerin tutarı ve vergi gelirleri içindeki
payı arttıkça vergi adaletinden bahsetmek mümkün hale
gelir. Aksi taktirde vergi adaletinden gittikçe
uzaklaşılır. Toplumsal ve ekonomik sıkıntılar ortadan
kalkmaz.
Vergi adaleti nasıl sağlanır, bunun için kayıt dışı
ekonomi nasıl azaltılır, alınması gereken önlemler ve
toplum olarak bizim yapmamız gerekenler gelecek haftaki
yazımızın konusu olacaktır.
Daha adil bir vergi gelirine kavuşmak, adil gelirlerle
kuracağımız aydınlık geleceğimizi sağlam temellere inşa
etmek, adaleti sağlamak ana görevi olan Devletimizin
daha adil vergi toplaması ve toplum olarak bizlerinde
buna inanarak Devlete yardımcı olmamız dileklerimle,
hoşça kalın.
Hüseyin
BOZKURT
Yeminli Mali Müşavir
huseyinbozkurt@firatymm.com
Fırat YMM
Gaziantep |
