ADLİ MUHASEBE

 ADLİ MUHASEBENİN TARİHİ:  Adli muhasebenin geçmişine baktığımızda, 1898’de  "Kanıt nasıl elde edilir ve sunulur?" adli makaleyle başlayan, 1920'de Al Copone'nun bir araştırmacı muhasebeci tarafından yakalanması ve 1940'larda 600 muhasebecinin FBI'da "Özel Ajan Muhasebeci" olarak çalışmaya başlamasıyla devam ettiğini görmekteyiz.1946'da  Mauriece E. Pelaubet’in  "Forensic Accounting; Its Place in Today's Ekonomy" adlı kitabı ve bunu takip eden 1982 basılmış olan Forensic Accounting; Accountant as an Expert Witness" adlı kitabını takip eden 1986 basımı "Araştırmacı Muhasebeci" kitabıyla adını daha çok duyurmaya başlamıştır.

Muhasebeci Mali Müşavirler Odası  tarafından kurulan İSMMMO Akademi oda başkanımız Sayın Yahya Arıkan ve Sayın Prof. Dr. Nejat Bozkurt  öncülüğünde konularında uzman akademisyenlerin oluşturduğu heyet, Adli Muhasebe Uzmanları yetiştirmekte ve akredite çalışmaları devam etmektedir.   ABD ‘de ilk olarak ortaya çıkmış ve önemli bir meslek olarak gelişimine devam eden ‘Forensic Accounting’ orijınal ismi ile bizde  ‘Mahkemeye Ait’, ‘Adli Davalarda Bir Standart Olarak Kabul Edilme’ seklinde adlandırılmış olup, ‘ Adli Tıp’ örneğinde olduğu gibi ‘Adli Muhasebe’, uygulayan açısından ‘Adli Muhasebeci’ olarak karşımıza çıkmaktadır. İşletmelerde çalışanların yaptıkları yolsuzluklar giderek artmakta ve ortaya çıkartılması ve de önlenmesi zorlaşmakta, artan sayıda ve büyük tutarlarda işletme başarısızlıkları yaşanmakta, avukatlar ve mahkemeler karşılaştıkları olaylarda daha fazla uzman desteğine gerek duymaktadırlar. 

Yukarıda sayılan özet nedenlerden dolayı, işletmeler, avukatlar, mahkemeler ve diğer kamu kurumları sorunların çözümünde destek hizmeti verecek bir mesleğe gereksinim duymaktadırlar. PWC 2007 Küresel Suç Araştırması’na göre Türkiye’de ekonomik suç işleyenlerin % 43’ü şirket çalışanı, bu kişilerin %25’ni ise şirket yöneticileri oluşturuyor.

                               Kaynak: İşletmelerin Kara Deliği Hile-Çalışan Hileleri,

                               Prof. Nejat Bozkurt, Alfa Yayınları Nisan 2009

 ADLİ MUHASEBECİLİK MESLEĞİNİN KAPSAMI: Çeşitli nedenlerin etkisiyle zorunlu olarak ortaya çıkan bu meslek, muhasebe uygulamalarının yapısını değiştirmiştir. Standart olarak kayıtlarda yer alan sayıların ön yüzü ile uğraşan muhasebeciler, bu meslek ile birlikte sayıların arkada kalan dünyasına bakmaya ve sorgulamaya başlamışlardır. Bu meslek aracılığı ile muhasebe bilgisi ve çalışmalar yasal sorunları ortadan kaldırmaya yönelik bir uygulamaya başlamıştır. Günümüzün karmaşık ekonomik yapısında bu uygulama kaçınılmaz bir duruma gelmiştir. Adli Muhasebe mesleğinin uygulama kapsamını dava destek danışmanlığı, uzman şahitlik ve hile denetçiliği veya araştırmacı muhasebecilik olarak üç ana bölüme ayırmak mümkündür.

 Dava Destek Danışmanlığı; İçeriğinden kolayca anlaşılacağı gibi mesleğin bu uygulama alanında, adli muhasebecilerin bir adli dava öncesinde veya sürme aşamasında ilgili avukata çeşitli açılardan hizmet vermesi yer almaktadır. Günümüzde avukatların yürütmek durumunda kaldıkları bir davada adli muhasebecilerin verecekleri hizmetleri almaya gereksinimleri bulunmaktadır. Bu danışmanlığın uygulama alanı çok geniştir. Adli muhasebecilerin avukatlara dava öncesinde veya sırasında verecekleri hizmetler gerekli verilerin ortaya konulması ve toplanan verilerin analiz edilmesidir. Gerekli bilgilerin ortaya konulması sürecinde, avukatların bir yasal işlemde gereksinim duyacakları bilgilerin ilgili, yeterli ve doğru olarak saptanması ve sunulması çalışmasına yer verilmektedir. Analiz etme sürecinde ise, mahkemeye sunulacak mali konuları içeren bilgilerin değerlendirilmesi ve avukatların bu bilgileri yorumlamasına yardım etme amacı söz konusudur.

Adli muhasebecilerin dava destek danışmanlığının alanına çok çeşitli konular girmektedir. Bunların bazıları ise;

Ø     Her türlü yolsuzluk davaları,

Ø     İşletme değerlendirmeleri,   

Ø     Hasar ve zarar tahminleri,

Ø     Sigorta anlaşmazlıkları, 

Ø     Anlaşmalardan doğan sorunlar,

Ø     Patent, hak ve markalarla ilgili doğan sorunlar, 

Ø     İşletmelerle ilgili ayrılma veya birleşme davaları, 

Ø     İflas davaları,

Ø     Boşanmalarla ilgili mali anlaşmazlıklar,

Ø     İşletmeler arası sorunlar.

Uzman sahitlik; Mahkemelerde hâkimler bir davanın sağlıklı bir biçimde sürdürülmesi ve sonuçlandırılması amacıyla adli muhasebecilerin uzman şahitliklerinden yararlanmaktadırlar. Toplumlarda özellikle ekonomik kökenli davaların ve davalı sayısının giderek artması, konuların giderek karmaşıklaşması bu gereksinimi üst noktaya getirmiştir. Adli muhasebecilerin özel bilgileri, çalışma şekli, deneyimleri ve eğitimleri bu davalarda önemli bir rol oynamaktadır.

Adli muhasebecilerin uzman şahitlik faaliyetinde üzerlerine düşen görevler;

Ø   Dava konusu ile ilgili olarak gerekli araştırmaları yapmak, çeşitli verileri toplamak, bu verilerden bir sonuca vararak fikir yürütmek.

Ø   Ortaya çıkan görüşü mahkemede hâkimlere,  avukatlara aydınlatıcı ve öğretici bir biçimde yansıtmak.

Adli muhasebeciler böyle bir görevi üzerlerine aldıklarında çok önemli bir sorumluluk yüklenmektedirler. Görevlerini ister bir rapor düzenleyerek, ister mahkeme salonunda doğrudan şahitlik yaparak sürdürecek bu süreçte uymaları gereken kurallar vardır. Bunlar;

Ø     Çalışmalarında objektif ve bağımsız olma,

Ø     Yaratıcı, yatıştırıcı ve işinde uzman bir konumda bulunma, 

Ø     Teknik konuları açık ve net bir şekilde, öğretici bir biçimde açıklama,

Ø     Taraflarla iletişimi açık bir biçimde kurabilme,

Ø     Mahkeme ortamının gereklerine uyum gösterme.

Hile  Denetçiliği veya Araştırmacı Muhasebecilik;  Son yıllarda işletme çalışanları tarafından ya da farklı alanlarda ve farklı biçimlerde yapılan hileler toplumun önemli sorunlarından biri durumuna gelmiştir. Çok farklı türlerde yapılan hileler sayı ve tutar olarak giderek artmaktadır. Yapılan hilelerin nedenlerini ve yapanların özelliklerini önemli istatistikî verilerle görmekteyiz. Örneğin ABD de yılda işletme çalışanları tarafından yapılan hile tutarları 400 Milyar USD olarak tahmin edilmektedir. Çeşitli ülkelerde yapılan araştırmalar işletmelerin yıllık gelirlerinin %6’sını bu gibi yolsuzluklar nedeniyle kaybettiklerini göstermektedir.  Yapılan hile çeşitleri ; 

Ø     İşletme çalışanları tarafından işletmelerine karşı yapılan hileler,

Ø     Beyaz yakalılar tarafından işlenen suçlar,

Ø     İşletme tepe yöneticilerinin işletme ilgililerini yanıltmaya yönelik olarak yaptıkları mali tablo hileleri,

Ø     Yatırımlarla ilgili hileler,

Ø     Ticari rüşvetler ve komisyonlar,

Ø     Banka işlemleri ile ilgili hileler,

Ø     Elektronik fon transferleri ile ilgili hileler,

Ø     Kredi kartı hileleri,

Ø     Bilgisayar hileleri,

Ø     İnternet yoluyla yapılan hileler. 

Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere listeden hileli işlemlerin kapsamı çok genişlemiş ve zararları önemli boyutlara ulaşmıştır. Bu tür hilelerin ortaya çıkartılması ve önlenmesi uzmanlık gerektiren çalışmaları beraberinde getirir. Genel standartlara göre eğitilmiş muhasebeci, bağımsız denetçi ve iç denetçilerden hilelerle savaşmada başarı beklemek zordur. Bu nedenle yeni bir meslek türü zorunlu olarak doğmuş ve bu mesleği yerine getirenlere ‘Hile Denetçisi’, ‘Adli Muhasebeci’ veya ‘Araştırmacı Muhasebeci’ adı verilmektedir.

Örneğin işletmede üst düzey yönetici çalışanlarından birinin yolsuzluk yaptığından şüpheye düştüğünde adli muhasebeciye başvurmakta ve ondan profesyonel hizmet almaktadır. Adli muhasebecilerden beklenen görevler ise;

Ø   Şüphe duyulan hileli işi kanıtlarıyla birlikte ortaya çıkarmak,

Ø   Verilen zararın boyutlarını hesaplamak,

Ø   Hilenin yapılmasını önleyici ve caydırıcı önlemlerin alınmasını sağlamaktır.

EKONOMİK SUÇUN TESPİT  EDİLİŞ YÖNTEMLERİ  

 ADLİ MUHASEBECİLERİN TAŞIMALARI GEREKEN ÖZELLİKLER:  Adli muhasebecilerin normal eğitimlerinin yanında bazı disiplinlerde etkili bir birikim sahibi olmaları gerekmektedir.

Ø     Yoğun bir muhasebe bilgisi,

Ø     Hukuk,

Ø     Denetim,

Ø     İşletme yönetimi,

Ø     Psikoloji,

Ø     Suç bilimi,

Ø     Bilgisayar uygulamaları.

Adli muhasebecinin mesleğinde başarılı olabilmesi için normal muhasebeci veya denetçi kalıplarının dışına çıkabilmesi gerekmektedir. Olayların arkasındaki gerçeklere bakacaklarından dolayı bir dedektif gibi davranış sergilemelidirler. Genel kural olarak bir adli muhasebeci örneğin, üçte bir muhasebeci, üçte bir araştırmacı ve üçte bir işletme elemanı gibi davranabilmelidir.

Adli muhasebecinin yapısında barındırması gereken özellikler ise;

ü   Merak: Adli muhasebeci mesleki alanda ilgili ve meraklı olmalıdır. Faaliyetlerinde mesleki şüpheciliğini kullanmalıdır.

ü   Israrcılık: Adli muhasebeci üzerine aldığı işi tümüyle tamamlayana kadar araştırmalarını sürdürmelidir.

ü   Yaratıcılık: Adli muhasebeciler uymak durumunda oldukları ilke ve standartlar yanında olabildiğince yaratıcı olmalı, ayrıntılara dikkat etmelidirler.

ü   Sezgi: Adli muhasebeciler her durumu kendi özelliklerine göre araştırmalı, olayı hem bir resim gibi genel olarak hem de ayrıntıları ile analiz etmelidirler. Baskı ortamında sakin davranmalı, iyi bir işletme sezgisine sahip olabilmeli, kararlarında net, analitik ve mantıki bir düşünceyi hakim kılmalıdır.

ü   Hüner: Bir adli muhasebeci tüm çalışmalarını sunmak amacıyla yazılı veya sözlü iletişimde başarılı olmalıdır. İnsan ilişkilerini sağlıklı bir biçimde kurabilmelidir.

Kaynak:  İSMMMO Akademi Ders Notları

      Baki TORAMAN
S.M.Mali Müşavir
Adli Muhasebe Uzmanı
info@bakitoraman.com.tr