GELİR VERGİSİ KANUNU’NDA ÜCRETLERDE İSTİSNALAR

          193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunun’da bazı ekonomik ve sosyal nedenlerle, gerçek kişilerin elde ettiği bazı gelirler vergiden istisna edilmiştir. Bu yazımızda Gelir Vergisi Kanunun’da , ücretlerde istisnalarla ilgili düzenlemeleri anlatmaya çalışacağım.

193 Sayılı GVK’nın 61.maddesine göre ücret “işverene tabi ve belirli bir iş yerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir.”

193 sayılı GVK’nın 23.maddesinde , 61.madde uyarınca tarif edilen ücretin tanımına girmekle birlikte aşağıda belirtilen durumlarda elde edilen ücretlerin gelir vergisinden istisna olduğu kabul edilmiştir.

1-Köylerde ve son nüfus sayımına göre belediye içi nüfusu 5.000’i aşmayan yerlerde faaliyet gösteren ve münhasıran el ile dokunan halı ve kilim imal eden işletmelerde çalışan işçilerin ücretleri,

Burada istisna, işletmede halı ve kilim imalinde çalışan işçilerin ücretleri için söz konusu olup, halı ve dokuma işinde fiilen çalışmayan işçiler ile GVK açısından işçi sayılmayan yönetici, müdür, ressam, muhasebeci, memur ve sair hizmetlerde bulunanlara ödenen ücretler bu istisnadan yararlanamamaktadır.

Ayrıca bir işletmede el ile dokunan halı ve kilim imalatı yanında makine ile halı ve kilim imalatı da yapılmakta ise , bu tür işletmelerde çalışan işçilerin ücretlerinin (fiilen el ile dokunan halı ve kilim imalatında çalışan işçilerin ücretleri de dahil) anılan istisnadan yararlandırılmayarak vergiye tabi tutulması gerekmektedir.

2-Gelir Vergisinden muaf olanların veya gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçilerin yanında çalışan işçilerin ücretleri,

3-Toprak altı işletmesi halinde bulunan madenlerde cevher istihsali ve bununla ilgili diğer bütün işlerde çalışanların münhasıran yer altında çalıştıkları zamanlara ait ücretleri,

Söz konusu istisna, 2361 sayılı Kanun değişikliğinden sonra işçilerle birlikte mühendis, topoğraf ve jeolog gibi teknik elemanları da kapsayacak şekilde bütün hizmet erbabına kapsamıştır.

4- Köy muhtarları ile köylerin katip, korucu,imam ,bekçi ve benzeri hizmetlilerine köy bütçesinden ödenen ücretler ile çiftçi mallarını koruma bekçilerinin ücretleri,

Çiftçi mallarını koruma bekçilerine ödenen ücretler dışındaki ücretlerin köy bütçesi dışında herhangi bir yerden ödenmesi durumunda istisna söz konusu olmayacaktır.

5-Hizmetçilerin ücretleri,(Hizmetçiler,özel fertler tarafından evlerde, bahçelerde, apartmanlarda ve ticaret mahalli olmayan sair yerlerde orta hizmetçiliği, süt ninelik, dadılık,bahçıvanlık,kapıcılık gibi özel hizmetlerde çalıştırılanlardır.)(Mürebbiyelere ödenen ücretler istisna kapsamında değildir.)

Mürebbiyelerin ücretleri GVK’nın 64.maddesinin 5 nolu bent hükmü uyarınca diğer ücretler arasında değerlendirilecektir.

6-Sanat okulları ile bu mahiyetteki enstitülerde ceza ve ıslah evlerinde , darülacezelerin atölyelerinde çalışan öğrencilere hükümlü ve tutuklulara ve düşkünlere verilen ücretler,

7-Hizmet erbabına işverenlerce yemek verilmek suretiyle sağlanan menfaatler (İşverenlerce , işyerinde veya müştemilatında yemek verilmeyen durumlarda çalışılan günlere ait bir günlük yemek bedelinin 2010 yılı için 10,00.-TL’yi aşmaması ve buna ilişkin ödemenin yemek verme hizmetini sağlayan mükelleflere yapılması şarttır. Ödemenin bu tutarı aşması halinde aşan kısım ile hizmet erbabına yemek bedeli olarak nakden yapılan ödemeler ve bu amaçla sağlanan menfaatler ücret olarak vergilendirilir.)

-İşverenlerce hizmet erbabına işyeri veya müştemilatında yemek verilmek suretiyle sağlanan menfaatlerin, herhangi bir tutarla sınırlı olmaksızın vergiden istisna olacağı belirtilmiştir. Bu şekilde işçilere sağlanan menfaatler GVK’nın 40/2 numaralı bendi uyarınca ticari kazançtan, 57/4 numaralı bendi uyarınca zirai kazancın gerçek usulde tespitinde zirai kazançtan, 68/2 numaralı bendi uyarınca da serbest meslek kazancının tespitinde hasılattan indirilebilecektir.

-Ödemenin yemek verme hizmetini sağlayan mükellefe yapılması ve günlük 10,00-TL ‘yi aşmaması gerekmektedir. Aşan kısım ücret olarak vergilendirilir. İstisna uygulamasında yemek bedeline katma değer vergisi dahil edilmeyecektir.(GVK 186 Nolu Genel Tebliği) Bu durumda 10,00-TL vergiden istisna edilecek bu bedele ilişkin KDV işverenlerce indirim konusu yapılacaktır.Yemek bedeli tutarının 10,00.-TL yi aşması halinde aşan kısım (istisna tutarına isabet eden KDV hariç olmak üzere) net ödenen ücret olarak kabul edilecek ve vergiye tabi tutulacaktır.

Örnek : X Ltd. Şti.’nin , Y lokantası ile yaptığı anlaşmaya göre 1 işçisine yemek verilmek suretiyle sağladığı menfaatin 1 günlük tutarı KDV dahil 20.-TL dir. Bu durumda işveren işçisi için hazırlayacağı ücret bordrosunda yemek bedelinin 10,00-TL lik kısmını vergiden istisna gösterecek, bu bedele ait (10,00 x%18=)1,80.-TL tutarındaki KDV’yi, indirilecek KDV hesabına aktaracak, geri kalan (20 –(10,00+1,80)=)8,20.-TL yi de net ödenen ücret olarak kabul edip bu ücretin brütünü hesaplamak suretiyle vergilendirecektir.

-Hizmet erbabına yemek bedeli olarak nakden yapılan ödemeler ve bu amaçla sağlanan menfaatler herhangi bir sınırlamaya tabi olmaksızın ücret olarak vergilendirilir.

8-Genel olarak maden işletmelerinde ve fabrikalarda çalışan işçilere ve özel kanunlarına göre barındırılması gereken memurlarla müstahdemlere konut tedariki ve bunların aydınlatılması ısıtılması ve suyunun temini suretiyle sağlanan menfaatler ile mülkiyeti işverene ait brüt alanı 100m2’yi aşmayan konutların hizmet erbabına mesken olarak tahsisi suretiyle sağlanan menfaatler(Bu konutların 100m2 yi aşması halinde aşan kısma isabet eden menfaat için istisna hükmü uygulanmaz.)

Dikkat edileceği üzere konut tahsisi istisnası ile ilgili olarak üç durum söz konusudur.

a-Maden işletmeleri ve fabrikalarda çalışan işçiler: Bu ayrımda konut tahsis edilen kişinin maden işletmelerinde ve genel olarak fabrikalarda çalışan işçi (bedenen çalışan veya bedeni faaliyeti fikri faaliyetinden ağır olan hizmet erbabı)olması gerekir. Konutun mülkiyetinin işverene ait olması veya yüzölçümü önemli değildir.

b-Özel kanunlar uyarınca barındırılması gereken memur ve müstahdemlere tahsis edilen konutlarla ilgili istisna uygulamasında da konutun mülkiyetinin işverene ait olması veya yüzölçümünün önemi yoktur.

Bu iki durumda da konutun emsal kira bedeli ile birlikte ısıtılması, aydınlatılması ve suyunun temini için işverence yapılan ödemeler de ilgili madde uyarınca istisnadan faydalanır.

c- a ve b şıkkı dışında kalanlara işverenlerce yapılacak konut tahsisinin istisnadan faydalanabilmesi için;

-Konutun mülkiyeti işverene ait olmalıdır.

-İstisna , 100 m2 lik alan için geçerlidir.100 m2 yi aşan kısım ücret olarak vergilendirilir.

-Aydınlatma, ısıtma ve su bedelleri işveren tarafından ödendiğinde bu bedeller istisnadan faydalanamayacaktır. Ücret olarak vergilendirilecektir.

9-Hizmet erbabının toplu olarak işyerlerine gidip gelmelerini sağlamak üzere işverenler tarafından yapılan taşıma giderleri,

Burada önemli olan taşımanın toplu olarak servis arabalarıyla yapılmasıdır. Aksi halde istisna söz konusu olmayacak ve yapılan giderler hizmet erbabı açısından ücret olarak vergilendirilecektir.

10-Kanunla kurulan emekli sandıkları ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun geçici 20 nci maddesinde belirtilen sandıklar tarafından ödenen emekli, maluliyet, dul ve yetim aylıkları(506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun geçici 20 nci maddesinde belirtilen sandıklar tarafından ödenen aylıkların toplamı, en yüksek Devlet memuruna ödenen en yüksek ödeme tutarından fazla ise aradaki fark ücret olarak vergiye tabi tutulur.)(Genel, katma ve özel bütçelerden ödenen bu nevi aylıklar dahil.)

11-3308 sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanununa tabi çırakların asgari ücreti aşmayan ücretleri,

12-Yabancı ülkelerde bulunan sosyal güvenlik kurumları tarafından ödenen emekli, maluliyet, dul ve yetim aylıkları,

13-Kanuni ve iş merkezi Türkiye’de bulunmayan dar mükellefiyete tabi işverenlerin yanında çalışan hizmet erbabına işverenin Türkiye dışında elde ettiği kazançları üzerinden döviz olarak ödediği ücretler,

Konu ile ilgili olarak Maliye Bakanlığı’nın 12.12.1986 tarihli ve 2-2-128-22041 sayılı müktezasında şöyle denilmektedir:

a-İstisnadan faydalanacak hizmet erbabının dar mükellefiyete tabi kurumunun yanında çalışması gerekmektedir.

b-Yabancı elçilik ve konsolosluklarda çalışan hizmet erbabının bu hükmün kapsamı dışında olduğu, bunlarda istisnaların GVK’nın 15 ve 16 ıncı maddeleri uyarınca uygulanacağı açıklanmıştır.

c-İstisnanın sadece ücretlerle ilgili olduğu, serbest meslek istihkakı şeklindeki gelir unsurunun, istisnadan yaralanamayacağı belirtilmektedir.

d-Bu şekilde istisnadan yararlanacak ücretlerin Türkiye’de masraf yazılamayacağı belirtilmektedir.

e-Ücretin döviz olarak ödenmesi zorunluluğu açısından , yurt dışından döviz olarak gelen paraların Merkez bankası veya diğer bankalarda bozdurulmak suretiyle Türk parası olarak ödendiğinin tevsik edilmesi halinde, döviz üzerinden ödeme şartının yerine gelmiş sayılacağı belirtilmektedir.

f- Ücret ödemesinin dar mükellef kurumun yurt dışı kazançlarından karşılanması gerektiği belirtilmiştir.

14-Yüz ve daha aşağı sayıda işçi çalıştıran işyerlerinde bir, yüzden fazla işçi çalıştıran işyerlerinde iki, amatör sporcu çalıştıranların, her yıl müsabakalara iştirak ettiklerinin belgelenmesi ve bu amatör sporculara ödenen ücretler, (Asgari ücretin iki katını aşmamak kaydıyla)

Bu saydıklarımız dışında GVK’nın 16.maddesinde de yabancı elçilik ve konsoloslukların 15 inci maddeye girmeyen (elçi ,maslahatgüzar ve konsoloslar 15.maddede sayılmış ve bunlar karşılıklı olmak şartıyla gelir vergisinden muaf sayılmışlardır.) memur ve hizmetlilerinin yalnız bu işlerinden dolayı aldıkları ücretlerin karşılıklı olmak şartıyla gelir vergisinden istisna olduğu belirtilmiştir.

Ali URAL
Vergi Denetmeni
ural.2007@hotmail.com

muhasebenet.net

Diğer makaleleri;

-Kanuni süresinden sonra verilen beyannameler ve pişmanlık müessesesi