İş Sözleşmelerinde Geçerli Cezai Şart Nasıl Olmalıdır?

Soru: Özel bir bankada çalışmaya başladım. Yapılan iki yıllık iş sözleşmesinde iki yıldan önce bizim ayrılmamız halinde bizden 4 bin TL tazminat ve verilen eğitimin parasının alınacağı yazılı. Fakat bunun karşılığında işveren bizi iki yıldan önce işten atarsa deneme süresi sayılıp hiçbir tazminat ödemeyeceği yazıyor. Bu sözleşme sizce normal mi?


Cevap: Deneme süreleri iki aydan, Toplu İş Sözleşmesi ile karar alınmışsa dört aydan fazla olamaz. Bu nedenle iki yıllık sözleşme deneme süresi sayılamaz. Deneme süresi sayılmayacağından iş sözleşmesinin feshi halinde ihbar süreleri veya tazminatıyla iş güvencesi hükümleri devreye girer. Fakat ihbar tazminatının işçinin kıdemi arttıkça etkisi artmasına karşın vaktinden önce feshedilmiş belirli süreli iş sözleşmelerinde etkisi beklenenden daha az olduğundan özellikle belirli süreli iş sözleşmelerinde cezai şart işverenlerce tercih edilen bir ek şart olmaktadır. Nitekim cezai şart “Normal süresinden önce ve haksız olarak sona erdirildiği mahkeme ilamı ile kanıtlanmış fesihlerde caydırıcı sonuç oluşturmak amacıyla belirli süreli iş sözleşmelerinde, işçi ve işveren için eşit şartlarda belirlenmiş sözleşme şartıdır” biçiminde tanımlanıyor. Ama cezai şartın geçerliliğinin koşulu tazminatın iki taraflı olması, miktarca eşit veya işçi lehine fazla saptanmış olmasıdır. Yani “İşveren feshederse bir şey ödemez, ancak işçi feshederse şu kadar tazminat öder” biçimindeki bir cezai şartın hukuki değeri yoktur. Sözleşmede belirtilecek cezai şart miktarı işçi için daha çok, işveren için nispeten daha az olarak belirlenmişse işçi için belirlenmiş rakam işveren için belirlenmiş rakama indirgenerek ödeme yapılır.
 

Soru: 11.11.1951 doğ. 1977-1991 arasında yedeksubaylığım dâhil 13 yıl E.S. İştirakçiliği yaptıktan sonra 1993'den beri ABD'de özel bir kurumda çalışmaktayım. Nasıl ve ne zaman emekli olabilirim?


Cevap: İki yıllık bir yurtdışı borçlanması yaparsanız 15 yılı doldurarak 61 yaşını dolduracağınız 11.11.2016'da E.S.'dan emekli olabilirsiniz. Bunun için ilk yapmanız gereken Türkiye'de memuriyet yaptığınız kurumdan hizmet cetveli çıkartarak yedesubaylığınız dâhil net hizmet sürenizi ortaya çıkarmak ve sonra da 15 yılın dolmasına kalan süre için E.S.'na borçlanmayı yapmaktır. Eğer 11.11.2016'da emekli olmayı düşünürseniz en geç 11.05.2016'ya kadar borçlanma işlemini tamamlamış olmalısınız.
 
Soru: 03.07.1960 doğ. 01.12.1989'da başladığım SSK sigortalılığında bir ay çalıştıktan sonra 01.12.2003 - 30.05.2009 arasında kesintisiz çalışarak sahip olduğum 2 bin 8 gün primim var. 01.06.2009 tarihinden itibaren isteğe bağlı Bağ-Kur primi ödüyorum. 05.05.1992 tarihli doğumumu borçlanabilir miyim? 3 bin 600 günden yararlanma şansım var mı? En erken ne zaman emekli olabilirim?


Cevap: Doğum borçlanması yaparak 720 gün kazanabilirsiniz. Ancak doğum borçlanması yapsanız ve üzerine isteğe bağlı Bağ-Kur primi ödemeye devam etseniz dahi 23.05.2011'e kadar 3 bin 600 günü dolduramayacağınızdan SSK'lılıktan 3 bin 600 günle yaştan emekli olmak için 58 yaşına tabisiniz. O tarihe kadar 3 bin 600 günü tamamlamak kaydıyla 03.07.2018'de emekli olabilirsiniz. Ancak isteğe bağlı Bağ-Kur sigortalılığını 3,5 yıldan fazla sürdürmeniz halinde emeklilik açısından Bağ-Kur’un 56 yaş ve 5 bin 400 gün koşullarına veya 7 bin 200 güne tabi olacağınızdan mutlaka 720 günlük doğum borçlanması yapıp kalan süreyi isteğe bağlı ödeyin. En erken emeklilik tarihiniz ise en geç Ekim 2010 ayına kadar isteğe bağlı sigortalılığı kapatıp sonrasında 5 bin 375 günü dolduruncaya kadar 4/a sigortalılığında (SSK) çalışmaya devam etmenizdir ki bu takdirde doğum borçlanması da yapmanız koşuluyla dört yıl sonra emekli olabilirsiniz.
Şevket Tezel / Sözcü