| |
|
Ölüm aylığı
hakediş şartları
Sosyal Güvenlik
Mevzuatımıza göre, ölüm sigortasından sağlanan
haklar ve yararlanma şartlarını şöyle dile
getirmemiz mümkün. Ölüm sigortasından sağlanan
haklar, a) Ölüm aylığı bağlanması, b) Ölüm
toptan ödemesi yapılması, c) Aylık almakta olan
kız çocuklarına evlenme ödeneği verilmesi, d)
Cenaze ödeneği verilmesinden oluşmaktadır. Bu
yazımda değişik 5510 sayılı Yasadan hareketle
ölüm aylığının hak edilmesinin şartlarını ele
alacağım.
Ölüm aylığı;
a)En az 1800 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm
sigortaları primi bildirilmiş veya 4/a
sigortalısı sayılan işçiler vb için, her türlü
borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri
sigortalı bulunup, toplam 900 gün malûllük,
yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş,
b)Vazife malûllüğü hakkındaki 47'nci maddede
yazılı sebeplerle kazaya uğramış, malûllük,
vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığı almakta
iken veya malûllük, vazife malûllüğü veya
yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanmış olup
henüz işlemi tamamlanmamış,
c)Bağlanmış bulunan malûllük, vazife malûllüğü
veya yaşlılık aylığı, sigortalı olarak çalışmaya
başlamaları sebebiyle kesilmiş,
durumda iken ölen sigortalının hak sahiplerine,
yazılı istekte bulunmaları halinde bağlanır.
Ancak, 4/ b sigortalılarının –esnaf vb- hak
sahiplerine aylık bağlanabilmesi için ölen
sigortalının genel sağlık sigortası primi dâhil
kendi sigortalılığından dolayı prim ve prime
ilişkin her türlü borcunun olmaması veya
ödenmesi şarttır.
Ölüm aylığının hak sahiplerine paylaştırılmasına
gelince; ölen sigortalının hesaplanacak
aylığının;
a)Dul eşine % 50'si; aylık bağlanmış çocuğu
bulunmayan dul eşine ise bu Kanun kapsamında
veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında
çalışmaması veya kendi sigortalılığı nedeniyle
gelir veya aylık bağlanmamış olması halinde %
75'i,
b)Bu Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke
mevzuatı kapsamında çalışmayan veya kendi
sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık
bağlanmamış çocuklardan; 1) 18 yaşını, lise ve
dengi öğrenim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek
öğrenim yapması halinde 25 yaşını
doldurmayanların veya, 2) Kurum Sağlık Kurulu
kararı ile çalışma gücünü en az % 60 oranında
yitirip malûl olduğu anlaşılanların veya, 3)
Yaşları ne olursa olsun evli olmayan, evli
olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan
kızlarının her birine % 25'i,
c)Yukarıda (b) bendinde belirtilen çocuklardan
sigortalının ölümü ile anasız ve babasız kalan
veya sonradan bu duruma düşenlerle, ana ve
babaları arasında evlilik bağı bulunmayan veya
sigortalının ölümü tarihinde evlilik bağı
bulunmakla beraber ana veya babaları sonradan
evlenenler ile kendisinden başka aylık alan hak
sahibi bulunmayanların her birine % 50'si,
d)Hak sahibi eş ve çocuklardan artan hisse
bulunması halinde her türlü kazanç ve irattan
elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretin net
tutarından daha az olması ve diğer çocuklarından
hak kazanılan gelir ve aylıklar hariç olmak
üzere gelir ve/veya aylık bağlanmamış olması
şartıyla ana ve babaya toplam % 25'i oranında;
ana ve babanın 65 yaşın üstünde olması halinde
ise artan hisseye bakılmaksızın yukarıdaki
şartlarla toplam % 25'i oranında aylık bağlanır.
Sigortalı tarafından evlât edinilmiş, tanınmış
veya soy bağı düzeltilmiş veya babalığı hükme
bağlanmış çocukları ile sigortalının ölümünden
sonra doğan çocukları, bağlanacak aylıktan
yukarıda belirtilen esaslara göre yararlanır.
Hak sahiplerine bağlanacak aylıkların toplamı
sigortalıya ait aylığın tutarını geçemez. Bu
sınırın aşılmaması için gerekirse hak
sahiplerinin aylıklarından orantılı olarak
indirimler yapılır.
SORULARA CEVAPLAR
Askerlik borçlanması yaparak ölüm aylığı
bağlanabilir mi?
Ş.Ü.: Babamın sigorta başlangıcı, 01.02.1975.
Toplam 367 gün sigortası var. 600 gün askerlik
yapmış. Babam, 1978'de öldü. Ölüm aylığı için
başvurduk. 5 yıl sigorta şartından dolayı
kaybettik. 506 sayılı Kanun'un 99.maddesine
göre, süre zamanaşımına uğrayacağından, ölüm
aylığına hak kazanabilir miyiz? 01.10.2008
tarihinden önce öldüğü için askerlik borçlanması
yapılabilir mi? Bu konuda yapabileceğimiz bir
şey var mı?
C: Ölüm aylığı, en az 1800 gün malûllük,
yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş
veya 4/a sigortalısı sayılan işçiler vb için,
her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5
yıldan beri sigortalı bulunup, toplam 900 gün
malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi
bildirilmiş durumda iken ölen sigortalının hak
sahiplerine, yazılı istekte bulunmaları halinde
bağlanır.
Bu ilkelere göre, askerlik borçlanması ile elde
edilecek prim gün sayısı ile 900 prim ödeme günü
tamamlanamaz. Tamamlansa da dikkate alınmaz. Bu
nedenle 1975-1978 tarihleri arasında 5 yıllık
sigortalılık süresi de bulunmamaktadır. Her iki
nedenle hak sahipleri, ölüm aylığından
yararlanamayacaklardır.
H.G.ve A.A.: Ölüm nedeniyle emekli maaşı, hak
sahiplerine hangi oranlarda bağlanır?
A.A. Tahsin Bey, babam, 23.10.2009 tarihinde
vefat etti. Almanya emeklisi idi. Aynı zamanda
SSK emeklisi idi, fakat az maaş alıyordu. 3201
sayılı Yasaya göre borçlandı ve SSK maaşını 3600
gün üzerinden tam aylığa çevirdi. Ölümden sonra
başvuruda bulunduk. Hak sahibi olarak Anneme ve
1975 doğumlu bekâr kız kardeşime maaş bağlandı.
Maaş bağlama oranları şöyle oldu: Annem: 2/4
(374.-TL); Kız kardeşim: 1/4 (187.-TL) olarak
gözüküyor. Ben daha önce maaş bağlanma oranının
Anneye %60, bekâr kıza %30 oranında olduğunu
duymuştum. Mevcut ödemede ise %25 kesinti
yapılmaktadır. Görüştüğümüz SGK yetkilisi,
"sizin maaşınız asgari ücretin üzerinde
olduğundan kesinti fazla oluyor" dedi. Bunun
doğruluk derecesi nedir? Yasal dayanağı nedir?
Maaş, babam ölmeden önce 690.-TL maaş, 30.-TL ek
ödeme olmak üzere toplam, 720.-TL idi.
C: Ölüm aylığının hak sahipleri arasında
paylaştırılması şöyle olmaktadır:
a)Ölen sigortalının dul eşine % 50'si; aylık
bağlanmış çocuğu bulunmayan dul eşine ise bu
Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı
kapsamında çalışmaması veya kendi sigortalılığı
nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması
halinde % 75'i,
b)Bu Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke
mevzuatı kapsamında çalışmayan veya kendi
sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık
bağlanmamış çocuklardan; (...) yaşları ne olursa
olsun evli olmayan, evli olmakla beraber
sonradan boşanan veya dul kalan kızlarının her
birine % 25'i oranında aylık bağlanmaktadır.
Bu ilkelere göre, okuyucumun annesi ve bekâr kız
kardeşine bağlanan maaş oranlarında ve ödeme
tutarlarında yasal bir yanlışlık bulunmadığı
anlaşılmakla birlikte, 2009/114 sayılı Genelge
ekindeki Tabloda belirtilen alt sınır
aylıklarında, 2008/Ekim sonrası ölen
sigortalılardan, ölen sigortalının hak
sahiplerine paylaştırılacak ölüm aylığının ikili
veya üçlü sisteme göre hesaplanması durumunda
ödenecek miktarları, eşe %60, çocuğa %30 oranı
üzerinden hesaplanmaktadır. Bu Tabloda
hesaplanan aylıklara ek ödeme de dâhil
edilmemiştir. Bu nedenle ölüm aylığını alan hak
sahipleri, ilgili Sosyal Güvenlik Müdürlüğüne
verecekleri dilekçeyle durumları hakkında
inceleme yapılmasını istemelidirler.
E.T.: Babam, ilk kez 1972 yılında sigorta
başlangıcı yapmış olup, 2000 yılında vefat
etmiştir. Fakat bu süre içerisinde ara ara
çalışmış prim gün sayısı 1323 gündür. Bunun
üzerine 18 ay askerlik için para ödememiz
gerektiği söylemişti. Bu durumda babam emekli
olabiliyor mu ya da yapmamız gereken bir şey var
mı?
C: Okuyucum, sigortalının ölümü üzerine hak
sahibi olan yakınlarının bilgisini vermemiştir.
Ancak yazımda bu konuyu ele aldığımdan,
sigortalılık süresi 5 yıldan fazla ve prim ödeme
gün sayısı, 900 günden fazla (1323 gün) olduğu
için, okuyucumun annesi ve kardeşlerinin durumu
itibariyle hak sahibi olup olmadığına göre,
ilgili Sosyal Güvenlik Müdürlüğüne başvurulması
gerekmektedir.
4/b sigortalısının ölümünde ölüm aylığına nasıl
hak kazanılabilir?
N.İ.: Bir yakınımın 1947 doğumlu eşi, 1998
tarihinde vefat etmiştir. 05.01.1987 –
31.12.1988 tarihleri arasında 1 yıl 11 ay 26 gün
Bağ-kur hizmeti vardı. 5510 sayılı kanunla
değişen şekli ile 1 yıl askerlik borçlanması
yapmak istiyor. Askerlik borçlanması dâhil olmak
üzere 3 yıl hizmet süresiyle ölüm aylığı
bağlanması gerekiyor. 2009/114 sayılı genelgeye
istinaden ölüm aylığı hak kazanma koşulları
kısmının e-maddesindeki 2. örnekte
detaylandırılmaktadır. 5510 sayılı yasada vefat
tarihinde Bağ-Kurlu olma koşulu kaldırıldığından
askerlik borçlanması yapılabilmektedir.
04.10.2000 tarihi öncesi vefat etmiş olanlar
için de 3 yıl sigortalılık süresini doldurmaları
gerekmektedir. SGK'na yapılacak başvuruyla ölüm
aylığını ilgili birimlerden talep edebilir mi?
C: 5510 sayılı Kanunun düzenlemesine göre, 4/b
sigortalıları için Ölüm aylığı, en az 1800 gün
malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi
bildirilmiş durumda iken ölen sigortalının hak
sahiplerine, yazılı istekte bulunmaları halinde
bağlanacaktır. Ölüm aylığı bağlanabilmesi için
aranan 1800 prim gün koşulu 4 (a), 4 (b) ve 4
(c) sigortalıları için geçerli olup, 1800 prim
gün koşulunun oluşmasında, gerek ölen
sigortalının gerekse hak sahiplerinin yaptıkları
tüm borçlanmalar dikkate alınacaktır. Bu koşulun
tek başına yerine gelmesi yeterli olup ayrıca,
sigortalılık süresi aranmayacaktır. Hak
sahiplerine son sigortalılık hali olan 4/b'ye
göre aylık bağlanabilmesi için, 1800 prim gün
sayısının tamamlanması gerekmektedir. Hak
sahipleri tarafından 600 gün askerlik
borçlanması yapılsa dahi 1800 prim gün sayısı
tamamlanamadığında 4/b sigortalılık haline göre
aylık bağlanamamaktadır.
Ancak 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği
01.10.2008 tarihinden önce 1479 ve 2926 sayılı
kanunların ilgili maddelerine göre,
sigortalıların gerek kendilerinin gerekse
ölümleri halinde hak sahiplerinin askerlik
borçlanması yapabilmesi için borçlanma tarihinde
veya ölüm tarihinde aktif sigortalı olma şartı
arandığından, anılan kanunlara göre aktif
sigortalı olmamaları nedeniyle askerlik
borçlanma talepleri reddedilenlerin, 5510 sayılı
Kanunun 41'inci maddesine göre hazırlanan
26.12.2008 tarihli 2008/111 sayılı Genelgede
belirtilen hükümler doğrultusunda gerek
kendilerince gerekse hak sahiplerince yapılan
talepleri kabul edilerek borçlanma işlemleri
sonuçlandırılacaktır.
Ölüm sigortasında, sigortalıların ölüm tarihinde
yürürlükte bulunan kanun hükümlerine göre aylık
bağlanacağından, Devredilen Bağ-Kur Tahsisler
Daire Başkanlığının 2002/33 sayılı Genelgesinin
"3.2.3-619 sayılı KHK (04.10.2000 tarihinden
sonra)" bölümünün (c) bendi, 5510 sayılı Kanunun
yürürlük tarihi olan 01.10.2008 tarihi
itibariyle uygulamadan kaldırılmıştır. Söz
konusu Kanun hükmünden yararlanmak suretiyle
askerlik borçlanması yaparak ölüm aylığı
talebinde bulunan hak sahiplerine sigortalının
ölüm tarihinde yürürlükte bulunan kanun
hükümlerine göre ölüm aylığı bağlanacağından,
5510 sayılı Yasayla da vefat tarihinde Bağ-Kurlu
olma koşulu kaldırıldığından askerlik
borçlanması yapılabilmektedir. 04.10.2000 tarihi
öncesi vefat etmiş olanlar, 3 yıllık
sigortalılık süresini doldurmaları
gerekmektedir. Bu durumda askerlik
borçlanmasında borcun ödendiği tarihi takip eden
aybaşından itibaren ölüm aylığı bağlanacaktır.
2009 / 114 sayılı genelgeye istinaden ölüm
aylığı hak kazanma koşulları kısmının
e-maddesindeki 2. örnekte şöyle açıklanmaktadır:
Örnek-2:
Mes. Kur. Kayıt Tarihi : 01.01.1996
Terk Tarihi : 31.12.1997
Hizmet Süresi : 2 yıl
Ölüm Tarihi : 01.06.1999
Askerlik Borç.Tal.Tar. : 22.06.2009
Borç. Ödediği tarih : 01.07.2009
Aylık Başlangıç Tarihi : 01.08.2009
Hak sahiplerinin askerlik borçlanma talep
tarihinin 5510 sayılı Kanunun yürürlük
tarihinden sonra olması ve Kanunda borçlanma
için ölüm tarihinde aktif sigortalılık şartı
aranmaması nedenleriyle, hak sahiplerine
borçlanma yaptırılacak ve ölüm aylığı
bağlanmasında sigortalının ölüm tarihinde
yürürlükte bulunan mevzuat gereği 3 yıllık
hizmet süresi koşulu borçlanma ile yerine
geldiğinden, ölüm aylığı borçlanma bedelinin
ödendiği tarihi takip eden aybaşından itibaren
başlatılacaktır.
Okuyucumuzun yakını, yapacağı başvuruyla ölüm
aylığını ilgili SGK birimlerden talep
edebilecek; ilgili Müdürlükte müdür vesair
yetkililerle görüşerek sorunlarına çözüm
bulabilecektir. Tahsin Sınav
tsinav@yenisafak.com.tr
/ Y.Şafak
|
|
