DEFTERLERİN YİTİRİLMESİNDE ZAYİ BELGESİ

SORU: Tutmakta olduğumuz ticari defterlerimiz işyerimizde çıkmış bulunan yangın nedeniyle yanmış bulunmaktadır. Bu nedenle sözü edilen ticari defterlerimiz yangın nedeniyle zayi olduğu konusunda avukatımız zayi belgesi almak için mahkemeye başvurdu. Defterlerimizin yangın nedeniyle zayi olduğuna dair mahkemenin vermiş olduğu karar vergi idaresi tarafından kabul edilir mi?

YANIT: Türk Ticaret Yasası'nın 68'inci maddesinin dördüncü fıkrası hükmü uyarınca "Bir tacirin saklamakla mükellef olduğu defter ve kâğıtlar; yangın, su baskını veya yer sarsıntısı gibi bir afet sebebiyle ve kanuni müddet içinde ziya uğrarsa, tacir ziyaı öğrendiği tarihten itibaren onbeş gün içinde ticari işletmesinin bulunduğu yerin selahiyetli mahkemesinden kendisine bir vesika verilmesini isteyebilir. Mahkeme lüzumlu gördüğü delillerin toplanmasını da emredebilir. Böyle bir vesika almamış olan tacir defterlerin ibrasından kaçınmış sayılır."
Ticari defterlerin ziyaı sebebiyle ve fakat muayyen talep süresi geçtikten sonra yapılan bir talep sonucu verilen ziyaı belgesinin ilgili kimselerce iptali mahkemeden talep olunabilmektedir.
Yargıtay 11. Hukuk Dairesi'nin vermiş bulunduğu bir karara göre, "Türk Ticaret Kanunu'nun 68/son maddesine dayanılarak mahkemeden alınan nizasız ve hasımsız kaza usulüne göre yapılan takip üzerine verilen kararın" her vakit aksi ispatlanabilir. (Yargıtay 11. Hukuk Dairesi E.No:1981/3250, K.No:1981/3536)
"Zayi belgesi verilmesine ilişkin dava, hasımsız açıldığı için çekişmesiz yargıya ve basit yargılama hükümlerine göre sonuçlandırılacaktır. Çekişmesiz yargıya göre verilen kararlar ise, gerçek anlamda bir hüküm niteliği taşımamaktadır. Bu nedenle, çekişmesiz yargılama sonunda verilen karalar, maddi anlamda bir hüküm oluşturmazlar. Bu yargı şeklinde hâkim, verdiği kararın hatalı ya da haksız olduğu kanaatine varırsa, daha sonra bu kararı değiştirebilir. Keza, kararın verilmesinden sonra ortaya çıkacak, yeni delil ve olaylara göre, aynı konuda yeniden talepte bulunabilir ve önceki kararın dışında bir karar verebilir." (Yılmaz-Halil ‘Ticari defter ve Belgelerin Kaybolması' Adalet Dergisi, sayı 15, Atlaş, Soner ‘Kaybolan Ticari Defter ve Belgeler İçin Alınan Zayi Belgesinin İptal Edilebilirliği' Mali Pusula Dergisi Sayı:55)
Zayi belgesi ancak tacirler için verilebilmektedir. Çünkü tacir olmayan kişilere yasal düzenleme gereği zayi belgesi alma hakkı tanınmamıştır. Bu husus yargı kararlarına da yansımış bulunmaktadır.
Vergi denetim elemanları zayi belgesi olması halinde de gerçek durumu araştırabilmektedirler. (Veysi Seviğ / Referans)