|
Sel
felaketinde kaybolan ve değeri düşen mallar
Vergi Usul Yasası'nın 278'inci
maddesi gereği olarak, "Yangın, deprem ve su basması
gibi afetler yüzünden veya bozulmak, çürümek, kırılmak,
çatlamak, paslanmak gibi haller neticesinde iktisadi
kıymetlerde önemli bir azalış vaki olan emtia ile
maliyetlerin hesaplanması mutat olmayan hurdalar ve
döküntüler, üstüpü, deşe ve ıskartalar emsal bedeli ile
değerlenir."
Söz konusu madde, madde içinde yer alan haller için
geçerli olup, bu haller dışında, örneğin çalınma veya
kaybolma suretiyle emtiada meydana gelen kayıplar için
geçerli değildir. (Beyanname Düzenleme Kılavuzu, 2009,
HUD Yayınları Sf: 1012.)
Emsal bedelle yapılacak değerlemede, Vergi Usul
Yasası'nın 167'nci maddesinde belirtilen birinci
sıradaki ortalama satış fiyatı esası, kıymet kaybı emtia
çeşitlerinde aynı ölçüde olmadığından ve satılan veya
hesap dönemi sonunda mevcut olan emtiadaki hasar
dereceği farklı olması nedeniyle esas alınmamaktadır.
Bu tür hallerde, emtiada kıymet kaybı dolayısıyla takdir
komisyonu aracılığıyla yapılacak tespitler değerlemede
esas alınmaktadır.
Konuya ilişkin olarak takdir komisyonu dışında bir başka
kurum ve kuruluşa emsal bedel ve dolayısıyla tespit
yaptırabilme olanağı yoktur. Emtianın tamamen değer
kaybına uğramış olması da bu sonucu değiştirmemektedir.
Özellikle sel felaketlerinde, deprem ve yangın
dolayısıyla emtianın tamamen yok olması durumunda takdir
komisyonları değerin tamamen kaybolduğuna bu nedenle de
emsal bedelinin sıfır olduğuna takdir edebilmektedir.
Vergi Usul Yasası'nın 278'inci maddesinin önemli bir
özelliği, yapılan değer tespiti işlemlerinin takdir
komisyonları tarafından yapılmasını öngörmüş
bulunmasıdır. Çünkü Vergi Usul Yasası'nın 267'nci
maddesi uyarınca değerini yitiren malların bedelleri
ilgililerin başvurusu halinde takdir komisyonları
tarafından takdir yoluyla belirlenmektedir. Bu bağlamda
takdirler, maliyet bedeli ve piyasa kıymetleri
araştırılmak suretiyle yapılmaktadır.
Yargı organlarının reysen tespit ettikleri değerler
uygulamada takdir edilmiş değerler olarak kabul
edilebilmektedir. Uygulamada Danıştay'ın, mahkemelerin
bilirkişilere takdir ettirdikleri bedelin emsal bedeli
olarak dikkate alınmak suretiyle, buna göre ortaya çıkan
farkların zarar yazılmasını uygun buldukları kararlar
mevcuttur. (Daha fazla bilgi için bakınız: Özler, M. Ali
"Açıklama ve Örneklerle Vergi Usul Kanunu Uygulaması",
Mart 2009, Sf: 526-527.)
Vergi Usul Yasası'nın 278'inci maddesi, yaşanan sel
felaketi nedeniyle vergi mükelleflerini yakından
ilgilendirmektedir. Yukarıda da belirttiğimiz üzere sel
felaketi nedeniyle ticari işletmeye dâhil bulunan emtia
ve diğer iktisadi kıymetlerin uğramış bulunduğu değer
kayıpları ile yok olan iktisadi kıymetlerin değerini
belirleme görevi takdir komisyonlarına ait
bulunmaktadır.
Vergi Usul Yasası'nda emsal bedeli tespit ettirilen
kıymeti düşen varlıklar ve mallar için karşılık
ayrılmasına yönelik herhangi bir hüküm bulunmamaktadır.
Bu nedenle uygulamada değeri düşen malların emsal bedeli
tespit edildikten sonra, muhasebe kaydında yer aldığı
hesaptan çıkarılarak değeri düşen mallar hesabına
alınmakta, buna karşılık takdir komisyonunun takdir
ettiği değer kaybı pasifte değeri düşen mal karşılığı
hesabına alınarak, bu tutar kâr zarar hesabına intikal
ettirilmektedir.
Yaşanan sel felaketi nedeniyle bilançosunun aktifinde
yer alan varlıklarını yitiren işletmelerin her şeyden
önce kaybolan varlıkları ile değerini kaybeden
varlıklarını ayrıntılı bir biçimde tespit etmeleri ve
durumu listelemeleri, bu listelerle takdir komisyonuna
başvurmaları gerekmektedir. Söz konusu listelerde
kaybolan veya değerini yitiren varlıkların defter
kayıtlarında yer alan maliyet bedelleri ile sel felaketi
sonucu durumlarını belirten açıklamalara da yer
vermelerinde yarar vardır.
Örneğin, bir malın toplam maliyetinin defter kayıtlarına
göre 25.000 TL olduğunu, buna karşılık takdir sonucunda
belirlenen değerinin 3000 TL olduğunu varsayacak
olursak, söz konusu mükellef kayıtları aşağıdaki şekilde
yapacaktır.
* Öncelikle "157 Diğer Stoklar" hesabının "Değeri Düşen
Mallar" hesabına 25.000 TL borç. "153 Ticari Mal"
hesabına 25.000 alacak kaydedilecek ve madde altına
konuya ilişkin açıklama yazılacaktır.
* Daha sonra ikinci madde olarak "654 Karşılık Giderleri
Hesabı"na 22.000 TL borç, "Stok Değer Düşüklüğü
Hesabı"na 22.000 TL alacak kaydedilecektir.
* Bu malın nakit 2500 TL'ye satılması halinde "100 Kasa
Hesabı"na 2500 TL, "620 Satılan Ticari Mallar Maliyeti
Hesabı"na 25.000 TL ve "158 Stok Değer Düşüklüğü
Karşılığı" hesabına 22.000, "600 Yurtiçi Satışlar"
hesabına 2500, "690 Dönem Kar-Zarar Hesabı"na 500 TL
borç, "620 Satılan Ticari Mallar Maliyeti" hesabına ise
25.000 TL alacak kaydedilerek işlem muhasebeleştirilmiş
olacaktır.
Veysi Seviğ
15.09.2009 |
