|
Yeni çek türleri
Çek Yasa Tasarısı'nın 2'nci maddesinin 6. fıkrası
hükmü gereği olarak, bankalarca bastırılacak olan "çek
defterleri"nin baskı şeklini belirleyen esaslar, Maliye
Bakanlığı, Türkiye Bankalar Birliği ve Türkiye Katılım
Bankaları'nın görüşü alınarak, Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası tarafından Resmi Gazete'de yayımlanması
öngörülen tebliğ ile düzenlenecektir. Buna göre tacir
olan ve tacir olmayan kişilere verilecek çekler ile
hamiline düzenlenecek çekler, açıkça ayırt edilebilecek
biçimde bastırılacaktır. Hamiline düzenlenecek çeklerde,
hamiline çek defteri yapraklarının kullanılması
gerekmektedir. Bu nedenle de çek yapraklarının üzerine
"hamiline" ibaresi matbu olarak yazılacaktır.
Söz konusu yasa maddesinin gerekçesinde ifade edildiği
üzere tacir olan kişi ile tacir olmayan kişinin
düzenleyeceği çeklerin birbirlerinden ayrılması
öngörülmektedir. Bu bağlamda kişinin, bir ticari ilişki
çerçevesinde ve tacir sıfatıyla düzenleyeceği çekin
münhasıran tacir kişiye özgü çek olması gerekecektir.
Tasarıda öngörüldüğü üzere bu suretle, kayıtdışı
ekonominin denetim altına alınmasına destek sağlanmış
olacaktır. Çünkü tacir çeki, ancak kişinin tacir
sıfatıyla bulunduğu bir ticari ilişki çerçevesinde
düzenlenebilecektir. Bu bağlamda da tacir olmayan
kişinin, kendi adına tacir çeki düzenleyememesi, keza
tacir kişinin de iştigal ettiği ticari faaliyet dışında
bulunduğu ticari ilişkiler ile ilgili tacir çeki
düzenleyememesinin sağlanması amaçlanmıştır.
Gerçekte tasarının 7'nci maddesinde de hükme bağlandığı
üzere "Tacirin ticari işletmesiyle ilgili iş ve
işlemlerinde, tacir olmayan kişinin çek defterini
kullanarak çek düzenleyen ve düzenleten kişi altı aydan
iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılacaktır.
Buna paralel olarak "Tacir olmayan kişiye tacir kişiye
verilmesi gereken çek defteri veren banka görevlisi
hakkında da elli günden yüz elli güne kadar adli para
cezası verilebilecektir."
Konuya ilişkin olarak bankaya gerçek dışı beyanda
bulunmak suretiyle çek defteri alan kişiye de üç yıla
kadar hapis cezası uygulanabilecektir.
Çek yasası ile yapılması öngörülen bu düzenlemeler
çerçevesinde örneğin bir anonim şirket, bir limited
şirket adına düzenlenecek olan bütün çekler ancak tacir
çeki olabilecektir. Bunların taraf olduğu ticari
ilişkilerde tacir tüzelkişinin borcuna karşılık olarak
organlarında görev yapan veya temsilcisi sıfatını
taşıyan ya da herhangi bir gerçek kişi adına açılmış çek
hesabı ile ilişkili kişi çek düzenleyemeyecektir.
Ayrıca tasarıya göre hamiline düzenlenecek çekler de
diğer çek defterlerinden açıkça ayırt edilebilecek
şekilde basılacaktır.
Tüm bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere uygulamada;
* Tacirlerin düzenleyeceği çekler,
* Tacir olmayanların düzenleyecekleri çekler,
* Hamiline düzenlenecek çekler,
olmak üzere üç farklı çek dolaşımda olacaktır.
Tasarıda öngörüldüğü üzere "Hamiline düzenlenecek çekler
için sadece bu çeklere ilişkin işlemlerin işlendiği ayrı
bir çek hesabı açılacaktır. Bu suretle, kayıtdışı
ekonominin denetim altına alınması öngörülmektedir. Söz
konusu düzenlemeye göre hamiline çek, ancak hamiline çek
defteri yaprakları kullanılmak suretiyle
düzenlenebilecektir.
Gerçekte hamiline çek, uygulamada vergi denetiminde
vergi yönetimine güçlükler çıkarmakta, bu çekin nakit
gibi dolaşımı, işlemler zincirinin yani kayıtdışı işlem
sürecinin izlenebilmesini imkânsız hale getirerek,
kayıtdışı ekonominin işlemesine ve yaygınlaşmasına katkı
sağlamaktadır. Bu duruma ek olarak, hamiline çek, kara
para aklanmasında ve terörün finansmanında etkili rol
oynamaktadır. Her iki sorun da uluslararası nitelik
taşımakta ve bu nedenle de uluslararası standartlara
karşılık bulmuş olup, aksiyonlara ve sözleşmelere konu
olmaktadır. Tasarının gerekçesinde de vurgulandığı üzere
"Financial Action Task Force on Money Laundering" (FATF/
Karapara Aklanması Hakkında Finansal Aksiyon), 91/308/EEC
sayılı "Avrupa Topluluğu Yönelgesi, Birleşmiş
Milletler'in Terorism Order 2001" gibi düzenlemeler çek
yasa tasarısının hazırlanmasında dikkate alınmıştır.
Hamiline çek Gelir İdaresi Başkanlığı'nın deneyimlerine
ve somut olay gerçeğine göre kayıtdışı ekonomiye
yardımcı bir araç olarak işlev görmekte olduğundan
yapılması öngörülen çek yasası düzenlemesi ile "Hamiline
Çek" izlenebilir hale getirilecektir.
Tasarıda, Cenevre Yeknesak Yasası'na titizlikle uyulması
vergi incelemelerine kolaylık sağlayabilecek ve
caydırıcı olabilecek önlemlere yer verilmiştir. Bu
bağlamda hamiline yazılacak çeklerin renklerinin ve
boyutlarının diğer çeklerden farklı olması; hamiline
çeklerin ayrı bir çek hesabıyla çalışması; bankanın
hamiline çek kullanacak müşterilerine hamiline çek
hesabı açması zorunda olması, bu hesap bağlamında
müşterilerine rengi ve boyutları, emre ve nama yazılı
çeklere nazaran değişik çek defterleri vermesi; hamiline
çek hesabı hareketlerinin dönemsel olarak Gelir İdaresi
Başkanlığı'na bildirilmesi gibi düzenlemelere yer
verilmiştir.
Veysi Seviğ
09.06.2009 |
