Uzlaşma Mı?

 Yoksa Vergi Kaçırana Af Mı?

Gelir idaresi başkanlığı 2008 faaliyet raporu geçen hafta içerisinde yayınlandı. Raporun içeriği dikkatli incelendiğinde Türk Vergi Sisteminin yıllar itibariyle izlediği olumlu(suz) seyri daha yakından görmek mümkün olacaktır.

Bu raporun içerisinde yer alan önemli unsurlardan biri de “Vergi Uyuşmazlıklarının İdare ile Çözümünde Uzlaşma” müessesesidir.

Uzlaşma, mükelleflerin adlarına yapılan tarhiyatı yargıya intikal ettirmeden önce, vergi idaresi ile tahakkuk edecek vergi ve ceza hususunda anlaşmak için başvurabilecekleri idari bir çözüm yoludur. Kamu alacağının kısa sürede tahsilini sağlayan uzlaşma yolu, aynı zamanda mükellefin yargı sürecinde katlanacağı maliyetleri ve bürokratik işlemleri de ortadan kaldırmaktadır.

Türk vergi sisteminde uzlaşma, tarhiyat öncesi ve tarhiyat sonrası olmak üzere iki şekilde düzenlenmiştir.

Tarhiyat öncesi uzlaşma, nezdinde vergi incelenmesine başlanmış mükelleflerin adlarına tarhiyat yapılmadan önce kullanabileceği bir haktır.Tarhiyat öncesi uzlaşmanın kapsamına; vergi incelemeleri sonucunda bulunan matrah veya matrah farkları üzerine salınacak vergi, resim ve harçlar ile bunlara ilişkin olarak kesilecek vergi ziyaı cezası, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları girmektedir.

Tarhiyat Sonrası Uzlaşma; verginin tarh edilmesi ve cezanın kesilmesinden sonra başvurulabilecek bir yol olduğundan Tarhiyat Sonrası Uzlaşma olarak adlandırılmıştır.Tarhiyat sonrası uzlaşmanın kapsamına; vergi daireleri tarafından mükellef adına ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen ve vergi dairelerinin tarha yetkili olduğu bütün vergi, resim ve harçlar ile bunlara ilişkin olarak kesilecek vergi ziyaı cezaları (usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları ile kaçakçılık suç ve cezalarından dolayı vergi ziyaına sebebiyet verilmesi durumunda kesilecek ceza uzlaşma kapsamı dışındadır) girmektedir.

Mükellefler bunların yalnızca birinden faydalanabilirler. Bugün itibariyle uzlaşma, Maliye Bakanlığınca yürürlüğe konulan Uzlaşma Yönetmeliği ve Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Yönetmeliği’nde yer alan hükümlere göre gerçekleşmektedir*

Ancak uzlaşma karşısında bütün mükelleflerin hem vergi tutarlarında hemde ceza tutarlarında çok ciddi oranlarda indirim yapılması uzlaşma müessesesinin af olarak görülmesine neden olmakla birlikte bu tartışmalar uzun süredir devam etmektedir. Devam eden tartışmalara aşağıda yer alan rakamlar daha açık bir tanı getirilmesine yardımcı olcağı kanaatindeyim.

Bu kapsamda 2008 yılında yapılan uzlaşmaların seyrine ilişkin yayınlanan verileri geçmiş yılı ile karşılaştırmalı bir şeklide analiz edeceğiz.

2008 yılında yapılan Uzlaşma Sonuçları**

Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Sonuçları

2008 yılında yapılan tarhiyat öncesi uzlaşma sonuçlarına göre 32.937 dosyadan 27.177 tanesi uzlaşma ile sonuçlanmış, bu rakam yaklaşık olarak %83’lük bir orana denk gelmektedir. Uzlaşmaya Konu olan 316.031.030 liralık toplam verginin %68’lik kısmı olan  215.487.089 liralık kısmı üzerinde uzlaşma sağlanmıştır. Ayrıca Uzlaşmaya Konu olan 502.100.252 liralık toplam cezanın %96’lık kısmı affedilerek, ceza tutarı 21.840.980 lira olarak gerçekleşmiştir. Bu durum;

1. Her 100 dosyadan 83 dosya üzerinde uzlaşma sağlandığını,
2. Her 100 liralık verginin 32 lirasının affedildiğini,
3. Her 100 liralık cezanın 96 lirasının affedildiğini

göstermektedir.

Gelirler Kontrolörleri Tarafından Yapılan Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Sonuçları

2008 yılında yapılan gelirler kontrolörleri tarafından yapılan tarhiyat öncesi uzlaşma sonuçlarında ise 916 dosyadan 781 tanesi uzlaşma ile sonuçlanmış, bu rakam yaklaşık olarak %85’lik bir orana denk gelmektedir. Uzlaşmaya Konu olan 57.797.751 liralık toplam verginin %44’lük kısmı olan 25.515.829 liralık kısmı üzerinde uzlaşma sağlanmıştır. Ayrıca Uzlaşmaya Konu olan 68.684.449 liralık toplam cezanın %96’lık kısmı affedilerek, ceza tutarı 2.858.313 lira olarak gerçekleşmiştir. Bu durum;

1. Her 100 dosyadan 85 dosya üzerinde uzlaşma sağlandığını,
2. Her 100 liralık verginin 56 lirasının affedildiğini,
3. Her 100 liralık cezanın 96 lirasının affedildiğini

göstermektedir.

Tarhiyat Sonrası Uzlaşma Sonuçları

132.933 tanesi uzlaşma ile sonuçlanmış, bu rakam yaklaşık olarak %91’lik bir orana denk gelmektedir. Uzlaşmaya Konu olan 494.065.962 liralık toplam verginin %48’lik kısmı olan  237.638.524 liralık kısmı üzerinde uzlaşma sağlanmıştır. Ayrıca Uzlaşmaya Konu olan 703.572.719 liralık toplam cezanın %96’lık kısmı affedilerek, ceza tutarı 30.843.779 lira olarak gerçekleşmiştir. Bu durum;

1. Her 100 dosyadan 91 dosya üzerinde uzlaşma sağlandığını,
2. Her 100 liralık verginin 52 lirasının affedildiğini,
3. Her 100 liralık cezanın 96 lirasının affedildiğini

göstermektedir.

Merkezi Uzlaşma Komisyonu Sonuçları

2008 yılında yapılan Merkezi Uzlaşma sonuçlarına göre 84 dosyadan 50 tanesi uzlaşma ile sonuçlanmış, bu rakam yaklaşık olarak %60’lık bir orana denk gelmektedir. Uzlaşmaya Konu olan 783.128.748 liralık toplam verginin %32’lik kısmı olan 253.544.689 liralık kısmı üzerinde uzlaşma sağlanmıştır. Ayrıca Uzlaşmaya Konu olan 1.001.772.971 liralık toplam cezanın %99’luk kısmı affedilerek, ceza tutarı 6.456.718 lira olarak gerçekleşmiştir. Bu durum;

1. Her 100 dosyadan 60 dosya üzerinde uzlaşma sağlandığını,
2. Her 100 liralık verginin 68 lirasının affedildiğini,
3. Her 100 liralık cezanın 99 lirasının affedildiğini

göstermektedir.

Koordinasyon Uzlaşma Komisyonu Sonuçları

2008 yılında yapılan Merkezi Uzlaşma sonuçlarına göre 111 dosyadan 67 tanesi uzlaşma ile sonuçlanmış, bu rakam yaklaşık olarak %60’lık bir orana denk gelmektedir. Uzlaşmaya Konu olan 136.264.209 liralık toplam verginin %26’lık kısmı olan 34.978.371 liralık kısmı üzerinde uzlaşma sağlanmıştır. Ayrıca Uzlaşmaya Konu olan 169.732.896 liralık toplam cezanın %99’luk kısmı affedilerek, ceza tutarı 1.142.915 lira olarak gerçekleşmiştir. Bu durum;

1. Her 100 dosyadan 60 dosya üzerinde uzlaşma sağlandığını,
2. Her 100 liralık verginin 74 lirasının affedildiğini,
3. Her 100 liralık cezanın 99 lirasının affedildiğini

göstermektedir.

2008 yılı Toplam Uzlaşma Sonuçları :

Tarhiyat öncesi, tarhiyat sonrası, Merkezi uzlaşma ve Koordinasyon uzlaşma sonuçları birlikte değerlendirildiğinde aşağıdaki tablo karşımızda yer almaktadır.

2008 yılında yapılan toplam uzlaşma sonuçlarına göre 179.474 dosyadan 161.008 tanesi uzlaşma ile sonuçlanmış, bu rakam yaklaşık olarak %90’lık bir orana denk gelmektedir. Uzlaşmaya Konu olan 1.787.287.700 liralık toplam verginin % 43’lük kısmı olan 767.164.502 liralık kısmı üzerinde uzlaşma sağlanmıştır. Ayrıca Uzlaşmaya Konu olan 2.445.863.287 liralık toplam cezanın %97’lik kısmı affedilerek, ceza tutarı 63.142.705 lira olarak gerçekleşmiştir. Bu durum;

1. Her 100 dosyadan 90 dosya üzerinde uzlaşma sağlandığını,
2. Her 100 liralık verginin 57 lirasının affedildiğini,
3. Her 100 liralık cezanın 97 lirasının affedildiğini

göstermektedir.

Yukarıda yer alan bu durum uzlaşma konusunun geçmişine bakmamızı zorunlu kılmış olup, bu duruma bağlı olarak 2007 yılında yapılan uzlaşma sonuçlarını yine GİB faaliyet raporlarında yer aldığı şekliyle aşağıda açıklamaya çalıştım.

2007 yılı Toplam Uzlaşma Sonuçları :

Tarhiyat öncesi, tarhiyat sonrası, Merkezi uzlaşma ve Koordinasyon uzlaşma sonuçları birlikte değerlendirildiğinde aşağıdaki tablo karşımızda yer almaktadır.

2007 yılında yayınlanan faaliyet raporunun tarhiyat öncesi uzlaşma bölümünün Uzlaşmaya Konu Olan Vergi ile Uzlaşmaya Konu Olan Ceza kısmı ve gelirler kontrolörleri tarafından yapılan tarhiyat öncesi uzlaşma bölümünün başvurulan dosya sayısı yer almadığından dolayı 2 ayrı toplam alınmak zorunda kalınmıştır.

2007 yılı için, eksik olan kısımlar çıkarılarak yapılan toplama(TOPLAM 2) göre 173.237 dosyadan 155.555 tanesi uzlaşma ile sonuçlanmış, bu rakam yaklaşık olarak %90’lık bir orana denk gelmektedir. Uzlaşmaya Konu olan 1.437.196.921 liralık toplam verginin % 38’lik kısmı olan 545.388.772 liralık kısmı üzerinde uzlaşma sağlanmıştır. Ayrıca Uzlaşmaya Konu olan 1.565.552.258 liralık toplam cezanın %98’lik kısmı affedilerek, ceza tutarı 32.078.652 lira olarak gerçekleşmiştir. Bu durum;

1. Her 100 dosyadan 90 dosya üzerinde uzlaşma sağlandığını,
2. Her 100 liralık verginin 62 lirasının affedildiğini,
3. Her 100 liralık cezanın 98 lirasının affedildiğini

göstermektedir.

Merkezi Uzlaşma Komisyonun Karşılaştırmalı Analiz

Merkezi Uzlaşma Komisyonun 2 yıllık yaptığı uzlaşmaların sonuçları ise aşağıdaki açıklanmıştır.

Merkezi uzlaşma komisyonu; Mahallî uzlaşma komisyonlarına tanınan yetki sınırlarını aşan vergi, resim ve harçlarda uzlaşmak üzere kurulmuş olup, Gelir İdaresi Başkanının başkanlığında, bir Gelir İdaresi Başkan Yardımcısı ve Gelir Yönetimi Daire Başkanından oluşur.

Bu komisyon 2007 yılında 722.820.284-YTL tutarında vergiyi affederken, 2008 yılında 529.584.059-YTL tutarında vergiyi affetmiştir. Ayrıca oransal olarak bakıldığında ise 2007 yılında uzlaşılan vergi oranı %32 iken 2008 yılında bu oran %38’e çıkmıştır. Bu durum, 2008 yılında 2007 yılına göre yapılan uzlaşmaların daha çok devlet lehine hareket edildiğini ortaya koymaktadır.

Koordinasyon Uzlaşma Komisyonun Karşılaştırmalı Analiz

Koordinasyon Uzlaşma Komisyonun 2 yıllık yaptığı uzlaşmaların sonuçları ise aşağıdaki açıklanmıştır.

Koordinasyon Uzlaşma Komisyonu; Vergi Dairesi Başkanlığı Uzlaşma Komisyonları ile Defterdarlık Uzlaşma Komisyonlarının uzlaşma yetkisini aşan, ancak Merkezi Uzlaşma Komisyonuna ilişkin yetki sınırının altında kalan uzlaşma taleplerinin incelenmesi için kurulmuş olup, bu Komisyon, Gelir İdaresi Başkanı tarafından belirlenen Gelir İdaresi Başkan Yardımcısı veya Gelir İdaresi Daire Başkanlarından birinin veya I. Hukuk Müşavirinin başkanlığında, gelir idaresi daire başkanı ve/veya grup başkanları ve/veya hukuk müşavirleri ve/veya müdürlerden oluşur.

Bu komisyon 2007 yılında 21.853.668-YTL tutarında vergiyi affederken, 2008 yılında 101.285.838-YTL tutarında vergiyi affetmiştir. Ancak 2007 yılında uzlaşılan vergi oranı %37 iken 2008 yılında bu oran %26’ya düşmüştür.Bu duruma göre komisyonun oransal olarak 2007 yılı performansının daha iyi olduğu görülmektedir.

Ayrıca yapılacak olan analizde tarhiyat öncesi ve tarhiyat sonrası birlikte değerlendirilerek 2 yıllık süreçte yaşanan durum ortaya konacaktı. Ancak 2007 yılı verilerinde eksiklik bulunması nedeniyle bu çalışma yapılamamıştır.

SONUÇ:

2008 yılında vergi kaçırdığı tespit edilen mükelleflerden uzlaşma talep eden mükelleflerin yaklaşık olarak 1.000.000.000-YTL tutarında vergisinin, 2.400.000.000-YTL tutarında cezasının  affedildiği sonucu ortaya çıkmaktadır.

Dolayısıyla uzlaşma müessesesinin vergi kaçıranlara af müessesesi olduğunu söylemek hiçde yanlış bir düşünce olmayacaktır.

Bu uygulama devam ettiği sürece, adeta devlet eliyle vergi kaçıranlara teşvik verir bir duruma geleceğiz.

Düşünebiliyormusunuz? Siz dürüst bir mükellef olacaksınız verginizi tam ve zamanında ödeyeceksiniz ve Türkiye’de,

1. Her 100 liralık verginin 60 lirasının affedildiğini,
2. Her 100 liralık cezanın 98 lirasının affedildiğini

ve bunun; "ile" göre, "komisyona katılan kişiye" göre değiştiğini bileceksiniz. O zaman bu devlete karşı güveniniz sarsılmaz mı?

Yapılan tüm bu analizlere bağlı olarak kanaatimce ister tarhiyat öncesi ister tarhiyat sonrası ister taşrada isterde merkezde olsun, devletten vergi kaçıran insanların bu kadar kolay bir şekilde uzlaşma müessesesi ile affedilmesi  kesinlikle doğru değildir.

OKAN SENCER

vergianaliz.net

* Vergi  Uyuşmazlıklarının İdare İle Çözümünde Uzlaşma Ekim 2006
**2008 yılı GİB Faaliyet  Raporu