Başbakanlıktan:
Konu :
Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı
GENELGE
2009/3
Gelişmiş ya da
gelişmekte olan ülkelerin iktisadi sorunları içerisinde
kayıt dışı ekonomi ile mücadele büyük önem taşımaktadır.
Ekonominin rekabet gücünün artırılması ve kamu
finansmanının sağlıklı bir yapıya kavuşturulması ancak
kayıt dışılığın azaltılması ile mümkündür.
Kayıt dışı
ekonomi ile mücadelede başarı kazanılması ve kayıt
dışılığın azaltılması; kurumlar arası işbirliği ve
eşgüdümün sağlanması ve etkin bir izleme ve
değerlendirme sisteminin oluşturulmasında, başta kamuoyu
olmak üzere tüm tarafların desteği gerekmektedir.
Güçlü bir
toplumsal ve siyasi iradeyle tüm kesimlerin katıldığı
kapsamlı bir mücadele stratejisi oluşturulması, kayıt
dışı ekonominin zararlarına yönelik olarak toplumun
bilinçlendirilmesi, kayıt altına girmenin teşvik
edilmesi, mevzuat ve işlemlerin basitleştirilmesi, etkin
bir denetim ve ceza sisteminin geliştirilmesi,
kuruluşlar arasında veri paylaşımının güçlendirilmesi ve
ilgili kuruluşlar arasında etkin bir koordinasyon
sağlanması amacıyla genelge ekinde yer alan, “Kayıt Dışı
Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı 2008–2010”
hazırlanmıştır.
Söz konusu
eylem planı ile Dokuzuncu Kalkınma Planı, Hükümet
Programı ve AB Müktesebatına Uyum Programı kapsamında
yer alan politika öncelikleri, amaç ve hedeflere
ulaşabilmek için yürütülmesi gereken yasal, idari ve
diğer somut eylemler ortaya konulmaktadır.
Gelir İdaresi
Başkanlığı’nın sorumlu kuruluş olarak belirlendiği
“Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı”;
Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı,
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı
Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı, Gümrük Müsteşarlığı,
Sosyal Güvenlik Kurumu, Enerji Piyasası Düzenleme
Kurumu, Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler
Piyasası Düzenleme Kurumu ve Bankacılık Düzenleme ve
Denetleme Kurumu ile koordinasyon içerisinde
yürütülecektir. Gerek duyulan hallerde sendikalarla,
meslek kuruluşlarıyla, sivil toplum örgütleriyle,
ekonomik ve sosyal taraflarla da işbirliği yapılacaktır.
Kayıt dışı
ekonomiyle mücadele stratejisi eylem planında uygulama
sürecinin izlenmesi ve değerlendirilmesi, planda yer
alan takvim ve performans göstergeleri doğrultusunda
Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yerine
getirilecektir. Her bir eylem için belirlenen
koordinatör kuruluş eylemleri izleyerek Gelir İdaresi
Başkanlığına üçer aylık dönemler itibariyle
raporlayacaktır.
Kayıt dışı
ekonomiyle mücadele eylem planında yer alan eylemler
teknolojik, ekonomik ve kurumsal yapıda meydana gelen
değişiklikler çerçevesinde ihtiyaç duyulduğunda
güncellenebilecektir.
Bilgilerini ve
gereğini rica ederim.
KAYIT DIŞI EKONOMİYLE
MÜCADELE STRATEJİSİ
EYLEM PLANI 2008 – 2010
GİRİŞ
Kayıt dışı
ekonomi ile mücadelede başarı kazanılması ve kayıt
dışılığın azaltılması için kayıt dışı ekonomi ile
mücadelenin devlet politikası olarak benimsenmesi, bu
konuda sürekli bir çalışma grubunun oluşturulması,
stratejik eylem planının hazırlanması, kurumlar arası
işbirliği ve eşgüdüm sağlanması ve etkin bir izleme ve
değerlendirme sisteminin oluşturulması gerekmektedir.
Şurası kesindir ki; kayıt dışılığı etkileyen
dinamiklerin doğru analizine dayalı bir strateji ile
etkin ve sonuç odaklı bir çözüm üretilebilecektir.
Bu çerçevede
2008 Yılı Programında, “Rekabet Gücünün Artırılması”
gelişme ekseninin alt başlıklarından birisi
“Ekonomide Kayıt Dışılığın Azaltılması” şeklinde
belirlenmiştir. Buna yönelik olarak alınan politika
öncelikleri ve tedbirlerinden ilki de “İlgili tüm
tarafların katkısıyla kayıt dışı ekonomiyle mücadele
stratejisinin oluşturulması” olmuştur.
Sorumlu
kuruluşun Gelir İdaresi Başkanlığı olarak belirlendiği
söz konusu tedbirde; işbirliği yapılan kurumlar Maliye
Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Sanayi
ve Ticaret Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı
Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı, Gümrük Müsteşarlığı,
Sosyal Güvenlik Kurumu, Enerji Piyasası Düzenleme
Kurumu, Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler
Piyasası Düzenleme Kurumu ve Bankacılık Düzenleme ve
Denetleme Kurumu’dur. Adı geçen kurumlarla yapılan
toplantı ve çalışmalar sonucunda Haziran 2008’de “Kayıt
dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı”
oluşturulmuştur.
Söz konusu
kayıt dışı ekonomi ile mücadele stratejisinin amaç ve
hedefleri aşağıdaki gibi belirlenmiştir.
AMAÇ/HEDEF TABLOSU
AMAÇ |
HEDEF |
1.KAYIT İÇİ
FAALİYETLERİ ÖZENDİRMEK |
Kayıt İçi
İstihdam Yaratma Potansiyelini Güçlendirmek |
Gönüllü Uyumu
Artırmak
|
2.DENETİM
KAPASİTESİNİ GÜÇLENDİRMEK VE YAPTIRIMLARIN
CAYDIRICILIĞINI ARTIRMAK |
Denetim
Kapasitesini Geliştirmek |
Veri Tabanı
Paylaşımı |
Cezaların
Caydırıcılığını Sağlamak |
3.KURUMSAL VE
TOPLUMSAL MUTABAKATI SAĞLAMAK VE
GÜÇLENDİRMEK |
Kurumsal
İşbirliğini Sağlamak, Güçlendirmek ve Devam
Ettirmek |
Eğitim ve
Tanıtım Yoluyla Toplumsal Mutabakatı
Sağlamak ve Güçlendirmek |
1. KAYIT
İÇİ FAALİYETLERİ ÖZENDİRMEK
Kayıt
dışılığın azaltılmasına kayıtlılığın özendirilmesi ile
başlanmalıdır. Bu başlık altında kayıt dışı ile kayıt
içi arasında tercih yapmak durumunda kalan girişimciler
ve çalışanların bu alandaki fayda/maliyet analizlerini
etkileyecek bütün kurumsal ve ekonomik tedbirler
değerlendirilmelidir. Burada amaç kayıt içi ekonomik
faaliyetlerin ve istihdamın, girişimciler ve çalışanlar
üzerindeki maliyetinin hafifletilmesi olacaktır.
Çalışma hayatı
ile ilgili olumsuz sonuçlar büyük ölçüde kayıt dışı
istihdamdan kaynaklanmaktadır. Kayıt dışı istihdamın
büyük boyutta olmasıyla birlikte çalışan nüfus sosyal
güvenlik şemsiyesi altında kapsanamamakta, yeterli prim
toplanamamakta, sosyal güvenlik kuruluşları da, başta
finansman zorlukları olmak üzere çeşitli zorluklarla
karşılaşmakta ve kendilerinden beklenen hizmetleri etkin
olarak yerine getirememektedir. Çeşitli gerekçelerle
kayıt dışı çalışma durumunda olanlar, sosyal güvenlik
kapsamı dışında olma, çalıştıkları işyerinin ruhsatsız
olması gibi nedenlerle, sağlıksız ortamlarda, işyeri ve
iş güvenliği olmadan, pazarlık gücünden yoksun ve
korumasız, istismara açık ve sigortasız olarak çalışmak
zorunda kalmaktadır. Bu da iş hayatında sağlıksız bir
ortamın oluşmasına ve çalışma ilişkilerinin ve işgücü
piyasasının işleyişinin bozulmasına yol açmaktadır. Bu
nedenle kayıt dışı istihdamın uzun dönemde yaratacağı
sosyal ve ekonomik olumsuzluklar konusunda kamuoyu
bilinçlendirilecektir.
Vergi mevzuatı
ne kadar mükemmel olursa olsun, vergi idaresi de ne
kadar verimli ve etkin çalışır duruma getirilirse
getirilsin, toplumda vergi bilinci ve ahlakı
yerleşmediği sürece kayıt dışı ekonomi tam anlamıyla
önlenemeyecektir. Vergi bilincinin ve ahlakının
geliştirilmesi için basın ve yayın (yazılı veya görsel)
organları yoluyla vergi kaçakçılığının utanç verici bir
suç olduğu düşüncesi aşılanacak; kayıt dışılığın
önlenmesine yönelik çalışmalar, toplum desteğini
güçlendirici kampanyalarla sağlamlaştırılacaktır. Diğer
taraftan kamu ile birlikte özel sektörün de işbirliği
ile yürütülecek çalışmalarda, öncelikle kayıt dışılığın
yoğun olarak görüldüğü sektörlerin temsilcilerinden de
destek alınacaktır.
2.DENETİM
KAPASİTESİNİ GÜÇLENDİRMEK VE YAPTIRIMLARIN
CAYDIRICILIĞINI ARTIRMAK
Kayıt içini
cazip kılmak için yaratılan yöntemlerin sağlıklı
uygulanabilmesi açısından kayıt dışı ekonomik
faaliyetlerde bulunanları saptama ve cezalandırma
kapasitesi de güçlendirilecektir.
Denetimlerin
daha etkin hale getirilmesiyle, mükelleflerin
beyanlarının sürekli denetim altında bulundurulması,
gerek kayıt dışında kalma gerekse kayıt altında olup
eksik beyan güdüsü gibi dirençleri zamanla azaltacaktır.
Denetim sonucunda ortaya çıkacak suçlara uygulanacak
cezalar arttırılarak caydırıcılık özelliğine
kavuşturulacaktır.
Denetimler,
cezalandırma amacından çok bilinçlendirme ve eğitime
yönelik olarak yapılacaktır. Çünkü amacımız, kişilerin
yasalara uygun olarak hareket etmelerini sağlamaktır.
Diğer taraftan etkin bir denetim yasalara uygun bir
toplum yaratacağı için kayıp, kaçak en aza inecek,
ekonomide yasalara uyanla uymayan arasındaki rekabet
eşitsizliği de ortadan kalkacaktır.
3. KURUMSAL
VE TOPLUMSAL MUTABAKATI SAĞLAMAK VE GÜÇLENDİRMEK
Genellikle
ekonomik ve sosyal açıdan olumsuz sonuçları olan kayıt
dışı ekonominin kayda alınabilmesi ve politikaların
üretilebilmesi için alınacak önlemler çağdaş bir devlet
olmanın gereğidir. Bunu gerçekleştirmek için toplumun
tüm kesimlerinin ve birimlerinin çaba harcaması
gerekmektedir. Kayıt dışılığın ülkeye ekonomik
maliyetinin çok daha da ön plana çıkarılmasında yarar
görülmektedir. Bu bağlamda kayıt dışılığın Türkiye’yi
ikili bir yapıya mahkum ettiği, verimsiz yapıyı
koruyarak ve ekonominin daha verimli bir nitelik
kazanmasını engelleyerek Türkiye’nin daha müreffeh bir
geleceğe yol almasını engellediği vurgulanacaktır. Kayıt
dışılığın sağladığı sanal sosyal koruma işlevinin, kayıt
dışı ile mücadelede elde edilecek kazanımlar sayesinde
güçlenen mali yapı ile Devlet tarafından daha iyi
sağlanabileceği ifade edilecektir.
Ödediği
vergilerin daha etkin kullanıldığını gören bireyler
arasında vergi verme kültürü ve vergilendirilmemiş
kazanca bakış açısı da değişecek ve böylelikle kayıt
dışı ile mücadele için gerekli toplumsal desteğin elde
edilmesi kolaylaşacaktır. Ayrıca toplumun daha doğru
bilinçlendirilmesi amacıyla, kayıt dışılığın önlenmesine
yönelik kampanyanın kamu/özel sektör işbirliği ile
yürütülmesi sağlanacaktır. Bu bağlamda anılan
kampanyanın sorumluluğunu üstlenecek kurumsal yapının,
kayıt dışılığın yoğun olarak görüldüğü sektörlerin
temsilcileri ile işbirliği yaparak kampanyalardan daha
etkin sonuç alınması sağlanmış olacaktır. Bir sonraki
aşamada ise bu kurumların da kayıt dışı ile mücadelede
daha etkin bir rol oynamalarını sağlayacak yöntemler
geliştirilecektir.
İZLEME VE
DEĞERLENDİRME
Kayıt dışı
ekonomiyle mücadele sürecinin izlenmesi, gecikme ve
hedeften sapmaların belirlenmesi ve nedenlerinin
araştırılması gerekli önlemlerin alınması açısından
önemlidir. Bu nedenle, gelişmelerin belirlenen
göstergelere ve takvime uygun olarak gerçekleşmediği
hallerde de gecikme, hedeften sapma ve bunun için
nedenlerinin koordinatör kuruluş tarafından raporlanması
gerekmektedir. Diğer taraftan kayıt dışı ekonomiyle
mücadele eylem planında yer alan eylemler teknolojik,
ekonomik, kurumsal yapıda meydana gelen değişiklikler
çerçevesinde ihtiyaç duyulduğunda güncellenebilecek;
eylemler birleştirilebilecek, kaldırılabilecek veya yeni
eylemler eklenebilecektir. Çünkü eylem planının dinamik
olması başarıyı elde etmek için gerekli olan koşulların
en önemlilerinden birisidir.
Kayıt dışı
ekonomiyle mücadele stratejisi eylem planında uygulama
sürecinin izlenmesi ve değerlendirilmesi eylem planında
yer alan takvim ve performans göstergeleri doğrultusunda
Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yerine
getirilecektir. Her bir eylem için belirlenen
koordinatör kuruluş eylemleri izleyerek Gelir İdaresi
Başkanlığına üçer aylık dönemler itibariyle
raporlayacaktır. Raporlamada stratejikyonetim@gelirler.gov.tr
e-posta adresi kullanılacaktır.
Sorumlu
Kuruluş: Eylem
Planında "Sorumlu Kuruluşlar" sütununda yer alan
kurumlar, aslında işbirliği yapılacak kuruluşlardır.
Ancak eylem planının sahiplenilmesi ve başarılı
olabilmesi için “İşbirliği Yapılacak Kuruluş” ifadesi
yerine daha güçlü bir ifade olan “Sorumlu Kuruluş”
ifadesi kullanılmıştır. Sorumlu Kuruluşlar,
gerçekleştirilecek eylem ile doğrudan veya dolaylı
ilişkisi bulunan ve koordinatör kuruluşun işbirliği
yaparak somut destek talep edeceği kuruluşlardır. Diğer
taraftan sorumlu kuruluşlar arasında yer alan bazı
kurumlar ise eylem planının hazırlanması sırasında
işbirliği yapılan kurumlarla ortaklaşa proje
gerçekleştirecekleri ifade edilen kamu kurum ve
kuruluşlarıdır.
Koordinatör
Kuruluş: Eylem
Planında "Koordinatör Kuruluş" sütununda yer alan
kurumlar, aslında öngörülen eylemi gerçekleştirerek
süresinde sonuçlandırmaktan ve gelişmeleri Gelir İdaresi
Başkanlığına doğrudan raporlamaktan sorumlu
kuruluşlardır. Bazı eylemlerde (Örnek: 55 nolu Eylem)
koordinatör kuruluş sütununda birden fazla kurum
bulunabilir. Bu durumda o eyleme ilişkin olarak her bir
koordinatör kuruluş kendi kurumunun gerçekleşme raporunu
hazırlayacaktır.
Yapılan
açıklamalar ışığında; bir eylem için bir ve/veya birden
fazla sorumlu kuruluş bulunması halinde bu eyleme
ilişkin raporlamanın koordinatör kuruluş tarafından
yapılacağı tabiidir.
Eylem Planı için
tıklayınız |