|
Çırakların çalışma koşullarına dikkat
Geçtiğimiz haftalarda
yayınladığımız ve 01.01.2009 tarihinden itibaren
yürürlüğe girecek Mesleki
Eğitim Zorunluluğu ile ilgili yazılarımızda,
işyerlerinde çalışan işçilerin çırak statüsünde
çalıştırılabileceklerine ve bu suretle kendilerine
yasanın aradığı diploma ve sertifika temin
edilebileceğine ilişkin açıklamalara e-posta sorular
geldi. Özellikle "19 yaşını geçen çıraklara" da
"fazla mesai" yaptırılıp yaptırılamayacağına ilişkin
sorulara aşağıda yanıt vermeye çalışacağız.
Öncelikle belirtelim ki, Meslek Eğitimi Kanunu'na
dayanılarak çıkarılan Mesleki ve Teknik Eğitim
Yönetmeliğinin 201/a maddesinde, "işletmede beceri
eğitimi gören öğrencilerin (çırakların) görev ve
sorumlulukları" arasında, "kılık kıyafet" dahil,
"işyerinin şartlarına ve çalışma düzenine uymak" yer
almıştır. Bu nedenle, işletmelerde uygulanan iş
şartlarının ve iş düzeninin başında, iş süreleri ve
fazla çalışma koşulları geldiğinden, işin
düzenlenmesi ile ilgili sınırlandırıcı İş Kanunu
hükümleri ile İş Sağlığı ve Güvenliği hükümleri
çıraklar hakkında da uygulanacak demektir.
*****
Gerçekten, Meslek Eğitimi Kanunu'nda belirtilmemekle
birlikte, "temel eğitimini ve 15 yaşını tamamlamış
çocuklar" (çıraklar) için "18 yaşına kadar"
öngörülen "haftalık 40 saatlik" çalışma süresi (İş
K. md.71), "6 ayda bir" alınacak "sağlık kurulu
raporu" şartına bağlanmıştır (İş K.md.87). Ayrıca,
"18 yaşından büyük" çıraklar için de öngörülmüş
bulunan haftalık en az "8-12 saatlik teorik genel ve
mesleki eğitim" süresi, "haftalık iş süresinden
sayılacak" ve bu süre içinde çıraklar "ücretli
izinli" sayılacaklardır (MEK md.12/1).
Bunun gibi, "18 yaşını doldurmamış" çocuk ve genç
işçilerin (çırakların) "fazla çalışma yapmaları
yasak" olduğu gibi (İş Kanunu'na İlişkin Fazla
Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği, md.
8/a), "sanayie ait işlerde 18 yaşını doldurmamış
çocuk ve genç işçilerin (çırakların) gece
çalıştırılması da yasaktır" (İş K. md. 73/1). Bunun
gibi, her yaştaki işçilerin gece çalışmaları 7.5
saati geçemediğinden (İş K. md.69), dolayısıyla her
yaştaki işçilerin "gece çalışmalarında fazla
çalışma" yapmaları da yasaktır (İş Kanunu'na İlişkin
Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma
Yönetmeliği, md. 8/a). Buna karşılık, 18 yaşından
büyük işçiler (çıraklar) için getirilmiş herhangi
bir sınırlama ve yasaklama bulunmaması nedeniyle, 18
yaşından büyük çıraklar işyerinde uygulanan çalışma
düzeni ile "günde on bir saate kadar" çıkabilen iş
sürelerine yine İş Kanunu'nun getirdiği sınırlar
içinde uymak zorunda kalacaklar demektir.
*****
Bir başka deyişle, nasıl ki işçiler "işçinin onayı"
ile yılda "270 saati" geçmeyecek şekilde "fazla
çalışma" yapılabiliyor ise, 18 yaşından büyük
"çırağın onayı" ve yılda "270 saati" geçmeyecek
şekilde "fazla çalışma" yapılabilecek demektir.
Nasıl ki "işçi isterse" %50 zamlı "fazla çalışma
ücreti" yerine %50 zamlı "serbest zaman" (izin)
kullanabiliyorsa, yine 18 yaşından büyük bu çıraklar
da "isterlerse" %50 zamlı "ücret" alabilecek veya
%50 zamlı "serbest zaman" (izin) kullanabilecek
demektir (İş K. md. 41).
Nitekim, İş Kanunu " işçiye fazla çalışmalara
ilişkin ücretini ödemeyen, hak ettiği serbest zamanı
altı ay zarfında kullandırmayan" veya "fazla
saatlerde yapılacak çalışmalar için işçinin onayını
almayan" işveren için "bu durumda olan her işçi
için" 2008 yılı yeniden yapılan değerleme oranına
göre "181.30 YTL para cezası" öngörmüştür (İş K.
md.102/c). Ancak, dikkat edilirse, maddede "yıllık
270 saat" tutarındaki fazla çalışma süresinin
aşılması halinde işveren için herhangi bir "cezai
yaptırım" öngörülmemiştir. Bu nedenle, yıllık 270
saatlik fazla çalışma süresi de "mutlak emredici"
bir madde değil, "nispi emredici" (yol gösterici,
tavsiye edici) bir maddedir. Bir başka deyişle,
"işçinin onayı" alınmak ve "ücreti ödenmek"
koşuluyla bu sürenin de aşılması mümkündür.
Prof. Dr. Fevzi
DEMİR
profdrfevzidemir@hotmail.com
02.01.2009 |
